Apr 30, 2011

Кэйтийн амилуулсан Дианагийн мөрөөдөл



11.10 цаг. “Guide Me O Thou Great Redeemer” дуу эгшиг лэнэ... Дэлхийн даяар хүлээлтийн байдалтай өнгөрүүлсэн энэ хоромд ханхүү Уильям, Кэйт Миддлтон нарын толгойд чухам юу бодогдож байсныг тэднээс өөр мэдэх хүнгүй. Кэйт лав чичирч харагдсан, мөрөөдөлтэйгээ нүүр тулж буй бүсгүй хүнд юу эс бодогдох вэ. Хүрэн өнгийн “Роллс Ройс”-оор Вестминстрийн зүг есөн минут явсан Кэйтийг сүйт хархүү нь 45 минут хүлээсэн. 1981 оны хоёрдугаар сарын 24-нд Дианад ч бас ийм аз тохиосон доо. Английн үе үеийн гүнж нар дэндүү нэр хүндтэй байсны улбаа өчигдөр ч мөн үргэлжилж хоёр тэрбум хүний дөрвөн тэрбум нүдний өмнө Александр Маккүиний даруухан цагаан даашинзаар гоёсон Кэйт Миддлтон хүрэлцэн ирлээ. Уильямаас илүү Кэйт анхаарлын төвд байна.
11.28 цаг. Их Британи шинэхэн гүнжээ хүлээн авч, Уильям гэргийтэй, Кэйт шинэ хэргэмтэй боллоо. Өчигдрөөс эхэлж тэр иргэн Кэйт биш Их Британийн гүнж хэмээх алдрыг өргөх болно. “Гүнж байна гэдэг бодож, төсөөлдөг шиг амархан зүйл биш гэдгийг би мэднэ. Тиймээс би Уильямд хариу хэлэх гэж яараагүй” хэмээн ABC телевизийн шууд ярилцлагын үеэр хэлж байсан нь санагдаж байна.
Бас “Би биш, надтай гэрлэх Уильям азтай” гэж Кэйт ярьж байсан. Британичуудын төдийгүй дэлхийн түүхийн онцгой үйл явдлын амьд гэрч болох эрхэм хүндэтгэлийг 336 хүн хүлээсэн. Хатан хааны гэр бүлийнхэн, Элтон Жон “гэргий”-н хамт, Ерөнхий сайд Дэвид Кэмерон, Дэвид Бекхэмийн гэр бүл, Беркширийн иргэд бүхий төлөөллийн дунд Барак Обама багтаагүй. Нэг бүсгүй нулимс дуслуулан зогссон нь Камилла Паркер Боулс байв. Нулимсны шалтгааныг “Telegraph” сонины сэтгүүлч Каролин Гаммель атаархлынх байсан гэж таамаглаж байна. Олон хүн санал нэгдэж байгаа, Их Британийн хунтайж Чарльзийн эхнэр мөн хэдий ч сүржин хурим хийх завшаан түүнд олдоогүй. Хатан хаан, гүнж гэх тодотголын аль нь ч түүнд хамаарахгүй.
“Ханхүү Уильям, Та хатагтай Кэйт Мидллтоныг эхнэрээ болгож, насан туршдаа бие биенээ хайрлан амьдрахыг зөвшөөрч байна уу”. 12.07 цаг. Хосууд гар гараасаа барилцан сүмээс гарч, Их Британийн ард иргэдтэй мэндлэв. Харри инээж харагдсан. Түүнд хаан суудлын төлөө зүтгэх амбиц байдаггүйг сэтгүүлчид хэдийнэ илчилсэн. Дэлхийн хэвлэлүүд Их Британийн ирээдүйн хааны суудалд Уильямыг хэдийнэ залчихсан байгаа, тэр ч бат араанд нь хийлээ дээ.
12.28 цаг. Их Британийн хатан хаан Элизабет, хунтайж Чарльз, Камилла, Харри бас шинэхэн хос Уильям, Кэйт нар сүйх тэргээ хөлөглөн Букинхэмийн ордон руу хөдөлсөн. Яг л үлгэрт гардаг шиг.
10.40 цагт Их Британийн хааны хамгаалалтын албаныханд ирсэн тэсрэх бөмбөгийн тухай түгшүүр хэдийнэ арилсан, бал сарын тухай гэгээн мөрөөдөлдөө автсан хосууд иргэдийнхээ зүг гараа даллаж байна. Бүхий л англичуудтай хуримласан юм шиг л... “Кэйт эрхэмсэг бөгөөд тансаг харагдаж байсан” хэмээн “Элле” сэтгүүлийн загварын редактор Сара Бартон хэлж байна.
Сүйт бүсгүйг бүх дэлхий даяар сонжиж байгаа хойно. Кэйт даруухан, эрхэмсэг хоёрын яг голоор хувцаслаж, мөн ийм байдлаар биеэ авч явсныг Жозеф Дюк онцлов. Александр Маккүиний түүхэн ажил, удахгүй энэ даашинз музейд тавигдах юм гэнэ лээ. Бүх Британи даяар бүтэн жил бэлтгэсэн хуримын арга хэмжээний оргил хэсэг хөшгөө хаав. Букинхемийн ордонд юу болж буй нь тодорхой.
Өө, мартах шахлаа. Эхнэр, нөхөр хоёрын анхны үнсэлт. Хоёр тэрбум хүний өмнө, хааны ордны хатуу чанга шаардлагын дагуу хайр сэтгэлээ илэрхийлэх хэцүү л байж таараа. “Кэйтийн нүүр улайчихсан, бас британичуудад хэдийнэ танил болсон гоёмсог инээмсэглэлээ тодруулан нүдээ анив. Уильям...” хэмээн “Telegraph” сонины сурвалжлагч Хэйди Блэйк дүрсэлжээ. Уильямын дүү Харри хуримын өмнө хэт их догдолсноос болж бие нь тавгүйрхсэн болохыг сэтгүүлчид мэджээ.
Уэльсийн хойд хэсэгт орших Англези арал дахь шилтгээнд амьдрахаар төлөвлөж буй залуу хос бал сараа хаана өнгөрөөх нь одоохондоо нууц байна. Гэхдээ бидний мэдэж буйгаар тэд хоёул энгийн байдлыг чухалчилдаг. Тиймдээ ч сүй тавихын өмнө хэсэг хугацаанд түрээсийн байранд амьдарч байсан удаатай шүү дээ. Гэвч хурим зохион байгуулагчийн ам алдсанаар хосуудын бал сарын эхний 10 хоног Шотландад өнгөрөх бололтой.
Уильямын дуртай нимбэгтэй бялуу хувааж, Хатан хааны гэр бүлийнхэнтэй ёслолын зоог барьсныхаа дараа залуу хос Хааны ордны хашаанд зочидтойгоо хамт “шоу”-гаа эхлэв. Хааны орднынхны шоу, хачирхалтай сонсогдож байгаа биз. Кэйт Миддлтоны төрсөн нутаг Беркширээс ирсэн энгийн иргэд Их Британийн язгуурт нууд, урлаг соёлын ододтой мөр зэрэгцэн суух цорын ганц боломж нь ч энэ байсан юм шүү.
Тэдний хурим сүйхээтэй бизнесменүүдэд алтан боломж олгов. Лондоны гудамж, дэлгүүрүүдээр хосын зурагтай бэлэг дурсгалын зүйлс дүүрч, хуримын хуурамч бөгж олон мянган англи хатагтайн хуруунд байхыг харсан тухайгаа Хэйди Блэйз уламжлав. “Уильям, Кэйт нарын дурлалын шөнө эхэлсэн үед англичууд тэдэнгүйгээр баярын цэнгүүнээ гудамж даяар үргэлжлүүлж байна. Энд тэнд оргилуун дарсны бөглөө мултарч, баярын бялуу хуваалцаж байлаа”. Англичууд аливаа баярт хүндэтгэлээ малгайгаараа илэрхийлдэг.
Загварын мэргэжилтнүүдийн хэлж буйгаар хамгийн дэгжин, өвөрмөц малгайны цуглуулгыг тэндээс харж болох байв. Дэлхий даяар цагийн зөрүү үл харгалзан түүхэн дэх хамгийн чухаг үйл явдлын гэрч болохоор зурагтынхаа өмнө сууцгааж байна.
Хоёр тэрбум хүн, дэлхийн хүн амын гуравны нэгийнх нь анхаарал нэг цэгт төвлөрсөн нь энэ. Үлгэрийн хурим үлгэр адил үргэлжилсээр... Шинэ мянганы дуулиант хуримд ганцхан зочин дутуу байсан. Ууган хүү Уильямаа гэргийтэй болж, хаан ширээ залгамжлахыг нь хамгийн их хүсдэг байсан Диана л алга. Гэхдээ түүний мөрөөдлийг Кэйт амилуулж байна

Apr 27, 2011

Г.Баяр: Шүлэг хүний тархин дотор төгсөж байвал л бол оо




Яруу найрагчтай уулзаж болох хамгийн томхиромжтой газар бид уулзав, номын дэлгүүр. “Номын дэлгүүр их гэгээлэг, сайхан энерги хурсан газар шиг санагддаг. Номын үнэр, ялангуяа хуучин номын үнэр их гоё шүү. Ном хуучрах тусмаа үнэ цэнэтэй болдог” гэж байна. “Хүн” гэдэг мөн чанарын яг цав тодорхойлсон тайлбар хаана ч байдаггүй, хэний хэн бэ, хэдэн тэг тоолдог эсэх нь ч үүнд хамаагүй. Жинхэнэ язгуур чанар нь үнэртдэг, тэгэх бүртээ тодрон гэрэлтэх хөгжмийн цор ганц утас шиг л зүйл байх. Г.Баярын бүхий л оршихуй нь тэр утсаараа нэвт шувт сүвлэгдсэн болохоор л түүнийг “хүн” гээд нэрлэчихье. Сүүлийн арав гаруй жилийг тэргэнцэр дээр өнгөрүүлсэн хэдий ч тэр оюун санаандаа тэнгэрт дүүлж, усанд шумбаж бидний хэзээ ч мэдэхгүй газарт аялаж чаддаг юм даа. Тэр аяллынхаа нэгээхэн хэсгийг бичиглэсэн “Азиза” номоо надад авчирчээ.
-“Азиза” гэх нэр их л танил санагдаад байх чинь. Номоо яагаад ийм этгээдээр нэрлэх болов?
-Танил санагдах нь аргагүй, энэ “Мянга нэгэн шөнийн үлгэр”-ийн “Дурласан, дурлуулсан хоёр” хэсэгт гардаг дүр. Азизтай нэг залуутай гэрлэхээр болоод яг сар гарсан үед хуримаа хийнэ гэж тохирч л дээ. Сар гарахаас өмнөхөн нөгөө залуу нь усанд орохоор явж, тэгэх зуураа байшингийн хажуугаар гартал нэг үзэсгэлэнтэй бүсгүй тагтан дээрээ зогсоод дуулж байж. Мань хүн дурлаад, өнөөх бүсгүйн санамсаргүй унагасан алчуурыг аваад гэртээ ирэхэд Азиза бүхнийг ойлгоод “Өөр хүн чамайг татсан бол би чамайг буруутгахгүй ээ” гэж хэлдэг. Сүйт залуугаа хүлээж суугаа бүсгүй шүү дээ. Бүсгүйн ухаан, бас тэр өөрөө надад их гүн мэдрэмж төрүүлсэн юм. “Азиза” шүлгээ өнгөрсөн зун бичсэн.
“...Хагархай толины өмнө уйлж суугаа, Азиза...
Далдын хар малгайд шургалсан хувь тавилангийн эх адаггүй орооцолдоон
Дээврийн буланд ямар нэг шавьжийг цовдолж татсан аалзны тор хоёрыг
Лаа, лааны гэрлийг хар далавчаараа чимхэж унтаар гэж өнгөлзсөн харанхуй
Өчүүхэн жижиг тоосонцорт үүрлэсэн цаг хугацааг барих гэж
Хар үстэй гэрээсээ гараад
Цагаан үстэй буцаж ирэх хоёрыг
Юугаар нь чи ялгаатай гэх вэ?...
-Чиний шүлгүүд асуултаар дүүрэн юм. Энэ ертөнцөөс асуух асуулт чамд тийм их байдаг гэж үү?
-Амьдрал тэр чигтээ л асуулт. Навч яагаад, юуны төлөө ургаж байна гээд хөөвөл...
-Хариултыг олж байсан удаа би юу?
-Хариултыг нь олвол утгагүй, би шүлэг бичих материалгүй болчихно ш дээ (инээв).
-Тэгэхээр асуулт хэвээрээ байгаа нь л чамд үнэ цэнэтэй байдаг байх нь ээ.
-Миний асуулт уншигчид бас нэг асуулт болж очно. Тэр нь их сонирхолтой. Миний шүлгийг хүмүүс төгсгөлгүй байна гэдэг юм. Би шүлгэнд төгсгөл байх албагүй гэж боддог. Шүлэг тухайн уншигчийн тархин дотор л төгсөж байвал бол оо.
-Чамд өөрөөсөө асуух асуулт бий юу?
-Би гайхдаг юм. Авъяасыг надад бурхан ямар зориулалтаар өгсөн юм бол гэж. Нэг шүлэг санаанд орно, тэрийг бичье гээд бичиж болдоггүй. Тэгснээ гэнэтхэн ороод ирнэ. Цаанаас хүн хэлж өгч бичүүлээд ч байгаа юм шиг...
-Хэлж өгч байгаа тэр этгээд бурхан уу эсвэл...
-Харин тэрийг л би гайхаад, асуугаад байдаг юм.
-Чи шашинд хэр итгэл үнэмшилтэй ханддаг вэ?
-Зүгээр л сонирхоно, сүрхий шүтдэггүй. Буддаг шүтдэг, гэхдээ шашин гэдэг талаас нь биш хувь хүн, гүн ухаанч гэдэг үүднээс нь илүү үнэлдэг. Тэрнээс Будда зүгээр нэг жаазанд хэвтэж байх гоё хүний хөрөг биш шүү дээ.
-Чиний шүлгүүд их хөгжимлөг юм.
“Өвсний үндэс загасны нүд болох тэр цаг хугацаанд
Охидын хөхний товчноос дуслах усны чимээг
Хийлийн ямар өнгөн дээр дуулах вэ?
Си Мрмажор... ч гэж байх шиг.
-Би хөгжмийн ямар ч авъяасгүй хүн л дээ. Гэхдээ би дотроо хөгжимтэй, тэнд байнга хөгжим эгшиглэж явдаг. Ямар гэж чи асуух гээд байна. Тэрийг хэлэх хэцүү. Жишээ нь цох хорхойны синфони ч гэж байх шиг. Би энэ эгшиг, нотыг тайлж мэдэхгүй ээ.
-Чи ямар улиралд илүү дуртай вэ?
-Би намарт дуртай. Намар л хүн өөрийгөө таньдаг, чагнадаг. Хавар бол хүн чагнахгүй, гэгэлзээд сэтгэл санаа нь тогтворгүй болчихдог юм.
-Ихэнх хүнд намар гуниг болж мэдрэгддэг. Чи харин намраас юу чагнадаг вэ?
-Намар ерөнхийдөө гуниг, ганцаардал юм даа. Тэр дундаас л жинхэнэ шүлэг гардаг. Цатгалан хүн бол хэзээ ч гоё шүлэг бичихгүй.
-Чи өөрийгөө зожиг, ганцаардмал хүн гэж байсан. Хүмүүстэй харилцах юу нь чамд “там” шиг санагдаад, ганцаардлын юунд нь илүү татагддаг юм бэ?
-Ганцаараа байхад бүх юм чөлөөтэй. Өөрийгөө чагнаад яг яах гээд, юу хийх гээд байгаагаа мэдэж болдог. Хүмүүс дунд байхаар чагнахгүй, дан бусдын нөлөөлөлд байна шүү дээ.
-Чиний амьдрал, үзэл бодолд чинь хамгийн их тэсрэлт болсон үйл явдал юу байв?
-Данзангийн Нямсүрэн гэдэг хүн миний үзэл бодлыг өөрчилсөн. Би нэлээд хэдэн жилийн өмнө, шүлэг бичих гэж оролдож байх үедээ гудамжны номын худалдаачнаас “Яруу найргийн ном байна уу” гэхэд нэг шар нүүртэй, морины зурагтай ном шидэж байсан. “Энэ арай дээр ухаантай юм” гээд. Номыг сөхөөд үзсэн чинь “...шүлэг бичиж байхад хаалга онголзуулж болохгүй” гэсэн мөр толгойд зурс гэж орж ирсэн. Энэ ямар сонин юм, Монголд бас ийм шүлэгч байдаг юм уу гээд гайхаж байлаа. Тэр номыг би 500 төгрөгөөр худалдаж авсан. Д.Нямсүрэн гэж агуу хүнийг монголчууд танихгүй, номыг нь шидэж байдаг...
-Тэр шидэлт чамд их тус болжээ дээ.
-Тийм, миний оюун санаа руу шидэж, гоол орсон байхгүй юу (инээв).
-Бусдаас ялгарах юмгүй бол шүлэг бичих хэрэггүй гэдэг. Чи бусдаас юугаараа “өөр” вэ?
-Миний ганцаардал юм даа. Хоёрдугаар тэргэнцэр дээр суух болсон нь надад их нөлөөлсөн. 10 гаруй жилийн өмнөө л би ертөнцийг арай өөр өнцгөөс харж эхэлсэн. Нэг бодлын зовлон юм даа. Цонхоор хараад суухад эрүүл хүмүүсийг хараад өөрийн эрхгүй сэтгэлээр унадаг байсан. Эдэн шиг чөлөөтэй хөдлөх юмсан, ганц хором ч болтугай хөл дээрээ босох юмсан гээд л. Сүүлдээ тохоо больсоон. Яагаад гэвэл оюун санаан дотроо би чөлөөтэй хөдөлж, нисэж, дүүлж чадах юм байна гэдгээ мэдэрсэн. Тэр үед хамаг бухимдсан сэтгэлээ шүлэг рүүгээ асгадаг байсан.
-Тэр үеийн шүлэг хурц, ширүүн байж дээ.
-Ширүүн байсан. Гэхдээ Д.Нямсүрэн гуайн шүлгийг уншаад яруу найраг өөр юм байна гэж мэдсэн. Яруу найраг бухимдал биш, харин эмзэглэл байж болно. Зүүдэндээ би огт танихгүй, өөр ертөнцөд очдог. Надад далайн ёроолд үхчихсэн юм шиг хүйтэн загас байнга зүүдлэгддэг. Тэр лав хаана ч байдаггүй байх. Сонин хоншоортой, хачин эвэрлэг хайрстай. Бие тавгүйрэх бүртээ түүнийг зүүдэлдэг. Тэр загас над дээр их олон удаа ирсэн шүү.
“Далайн гүнээс нарны тусгалыг тэмтрэгч загас аа чи
Ийм их амирлангуйг хаанаас олж авсан юм бэ” гэж шүлэг болгож буулгаад сэтгэл амарсан.
-Чи ер нь хэнд зориулж шүлэг бичдэг вэ?
-Би хэнд ч зориулдаггүй. Цаанаас гарч байгаа зүйлийг л буулгадаг. Хүнд зориулчихвал шүлэг хоосон, бярдаж бичих гээд байдаг юм. Одоо би чамд шүлэг бичнэ гэвэл юу бичихээ мэдэхгүй, хүчлэх хэрэг гарна бас магтана. Магтаал гэдэг чинь худлаа юм, тэгэхээр баахан худлаа үгээр шүлэг бичих болно.
-Жинхэнэ яруу найраг эрүүл сэтгэлгээнээс төрдөг үү, эсвэл бидний хэлдэгчлэн “шизо”-ноос үүдэлтэй юү?
-Шизо талдаа юм уу даа (инээв). Эрүүл сэтгэлгээ гэхээр сэтгэлийн хөөрөл талдаа болчихно.
-Харин ч шизо нь сэтгэл хөөрөлтэй холбоотой юм биш үү?
-Юм гэдэг хоёр талтай, түүнээс ч олон байж болно. Мэдрэмжийн шизо байж болно шүү дээ. Амьдрал дээр би жирийн л хүн. Гэхдээ шүлэг бичиж байгаа үед би өөр хүн болчихдог. Өөрийгөө ч танихаа байна. Ихэнх яруу найрагч ингэж хэлнэ дээ. Тэгэхээр эрүүл сэтгэлгээ яасан ч биш.
-Чиний шүлгийн нэг мөр санаанаас ер гардаггүй юм. “Голын урсгалд миний шүлгийн дэвтэр бий, миний шүлгийн дэвтэрт голын урсгал бий...” гэдэг билүү дээ. Чиний шүлгийн дэвтрүүд ер нь “хаагуур” байдаг вэ?
-Хөдөө, би чинь угаасаа хөдөө байдаг хүн. Архангайн Тариат суманд “Тэрхийн цагаан нуур”-ын усыг туучилж өссөн хүүхэд. Тэнд Суман гол гэдэг аялгуутай гол бий. Орой сумын төвөөр нэг шуугиан нь мэдрэгдэнэ. Их гоё эгшиглэнтэй, эрэмгий урсгалтай гол. Тэнд би олон шүлэг бичсэн дээ. Суман гол явсаар Байгаль нуурт цутгадаг. Сонин байгаа биз. Миний шүлэг Суман голоор дамжаад хил даваад явчихдаг гэсэн үг (инээв).
-Хил зөрчигч байх нь. Байгалийн ямар үзэгдэл чиний мэдрэмжийг илүүтэй хөглөдөг вэ?
-Бороо орохын өмнө. Тэнгэр бүрсийгээд л, тэр үед тогоруу гур гур гэж дугаран нисэлдэнэ. Тэр ёстой янзтай, жинхэнэ мэдрэмж байхгүй юу. Уулс зайвалзаад л, хэдэн тогоруу нисээд л, чөдөртэй морь ганц нэг өвс зулгаагаад л тэр л жинхэнэ шүлэг бичиж баймаар үе.
-Хөдөө байдаг бас чам шиг зожиг хүнд хот газар их тээртэй санагддаг байх даа.
-Хот бол шорон. Энэ “шорон”-д хүмүүс хөршөө хүртэл танихгүй. Дан болгоомжлол, хажуугаар хүн зөрөхөд түрүүвчийг минь суйлчих вий гэсэн айдас үргэлж дагана. Хөдөө бол өөр. Хажуугаар хүн зөрж л байна тоох ч гүй, нэг айлд гэрийнхээ түлхүүрийг тавьчихна, би орой ирээд авъя гэнэ. Амьдрал ийм л гоё, итгэлээр дүүрэн.
-Олон хүн цугласан газар итгэл угаасаа нурчихдаг л даа.
-Хүн ч байхгүй болно. Зүгээр л хамелион шиг жүжигчид. Инээд хүрэхээс өөр сэтгэл хөдлөл алга.
-Чи ямар өнгөнд дуртай.
-Хар өнгө нар их татдаг. Нар гэдэг чинь эрчим хүч. Тэгэхээр нарын эрчим хүчийг би өөртөө шингээж авч байна гэсэн үг. Гэхдээ минийхээр бол өнгө гэж байдаггүй. Хар өнгө гэж хамгийн анх хэн хэлэв гээд л миний улигт асуултууд гарч ирнэ. Навчинд хэн анх навч гэдэг нэр өгөв гэх ч юм уу...
-Хэрэв чи навчинд нэр өгөх бол ямар нэр өгөх вэ?
-Би өд гэнэ, модны өд. Навч, өд хоёрыг зэргэцүүлээд унагаад үзээрэй. Хоёул агаар халбагадаж унадаг юм.
-Харин хүнд...
-Морин шоргоолж гэдэг нэр өгнө дөө (инээв). Тэд ямагт дарангуйлагч байдаг. Бусад жижиг шоргоолжоо үргэлж дээрлэхнэ.
-Тэгэхээр чи ч бас морин шоргоолж байх нь ээ.
-Тийм л болж таарлаа. Гэхдээ би юуг ч дарангуйлахыг хүсдэггүй.
-Даруухан морин шоргоолж гэсэн үг үү?
-(Инээв) Дарамт гэдэг тийм сайхан зүйл биш ээ.
-Хүнийг найзаар нь таньдаг гэдэг. Чи хэр олон найзтай вэ?
-Би хоёр л найзтай. н.Мөнхбаатар гээд зураач, яруу найрагч найз маань бий. Гайхалтай авъяастай, бас дуулна. Нэг хүнд хэтэрхий олон авъяас цогцолсон юм уу даа. Нөгөө нь харин надаас явж байгаа юм шиг байна лээ. Нэг ийм үг байдаг даа “Хүнтэй битгий нөхөрлөх гэж яар, нөхөрлөсөн хойно оо харин салах гэж бүү яар”. Энэ үнэн үг шүү.
-Чи авьяасаа хэрхэн торддог вэ?
-Хөгжим их сонсоно, Бетховений сонатуудыг байнга сонсоно шүү. Хөгжим сонсож байх даа би юу ч хийдэггүй, шүлэгч бичихгүй. Дараа нь харин тархин дотроо бодож, бичнэ. Дахин дахин давтаж байгаад л унтана шүү дээ. Өглөө босоод цаасан дээр буулгаад л гүйцээ. Хамгийн эцсийн хувилбар тэр. Бас ном унших хэрэгтэй, би ойрд буддын ном уншиж байгаа. Тэгж л бид өөрсдийгөө зөөллөхгүй бол энэ хатуу нийгэмд чулуу болох гээд байна. Чулуу болж царцахаасаа өмнө зөөлөн юм унших хэрэгтэй. Буддын ном уншихаар цэцэг тасдаж чадахаа байчихна. Юм болгон амьтай. Юу тарина түүнийгээ хураана гэдэг үг ч бий.
-Ингэж бодохоор өрөөсгөл санагдаж байна. Амьдрал хэзээ ч зөөлөн, сайхан байдаггүй. Хүн үргэлж сайн үйл хийж, сайхан амьдраад явбал сонирхолгүй болчих юм биш үү?
-Болохгүй, хүн юмыг дан зөвөөр бодож байх хэрэгтэй. Монголчууд их ухаалаг ард түмэн. Хэн нэгнийг үхчихлээ гээд зүүдлэхээр тайлал нь “найз чинь урт наслах нь ээ” гэж байна. Манай найз 100 насалах нь ээ гээд л бодчихно, дахиж муу зүйл бодох хэрэг ч байхгүй.
-Бид харин ч зөөлхөн, биенээ шүүмжилж ч чадахаа байсан юм биш үү. Дандаа хоосон магтаад л. Ингэхэд яруу найрагчийн чинь хувьд үнэлсэн, хамгийн үнэн бөгөөд үнэ цэнэтэй үг юу байсан бэ?
-Манай найз н.Мөнхбаатар их үнэн үг хэлнэ шүү. Түүнтэй танилцаагүй байхдаа бичсэн “Цэцэг битгий тасд” гээд шүлэг бий.
“Цаана чинь гөрөөс цахилах гээд чимээ чагнаж байна
Цэцэг битгий тасд...” гэсэн мөртэй. Энийг н.Мөнхбаатар хаа явсан газраа л хэлж явна, надад их урам өгсөн. Хааяа миний шүлгийн мөрүүдийг голно, “За энэ ч юу л бол” гээд л. Үнэхээр сайн анзаараад, дараа нь засахаар яг л байдаг юм.
-Саяхан хайрын шүлгийн “Цагаан уул” наадамд дэд байрт орсон гэж дууллаа. Шүлгийг нь ер нь шүүж болдог юм уу. Яг л эмэгтэй хүний гоо сайхныг уралдуулдаг шиг утгагүй санагддаг юм.
-Яагаад бид яруу найргийн наадамд оролцдог вэ гэхээр шүлгээ, оюун санаагаа солилцоно. Бие биенээ хөглөх гэж юм уу даа. Тэрнээс шагнал бол хамаагүй, угаасаа яруу найргийн наадмын шагнал тийм өндөр ч байдаггүй. Гэхдээ чиний зөв. Яруу найргийг уг нь шүүж болохгүй. Яруу найргийг ганцхан юм л шүүнэ. Тэр нь цаг хугацаа. Тэрнээс яруу найрагчийг яруу найрагч шүүнэ гэдэг шиг утгагүй зүйл байхгүй.
-Цаг хугацааны шүүлтүүр дунд торж үлдэх шүлэг чамд хэр олон байна вэ?
-Тэрийг би хэлж мэдэхгүй. Хэлэх ч шаардлагагүй. Цаг хугацаа л бүхнийг харуулна.
-Нэг “тэнэг” асуулт байна. Чи ер нь цаг үеээ олж төрсөн хүн мөн үү?
-Мөн, өнгөрсөнд төрсөн бол би жаахан ганцаардах байсан. Яагаад гэвэл арай өөр сэтгэх гэхээр тэрийг хүмүүн хүлээн зөвшөөрөхгүй. Харин ирээдүйд төрвөл гологдоно. Д.Нямсүрэн гуай бол цаг үеэ олж төрөөгүй хүн байхгүй юу. “Болор цом”-д “Амитаба” шүлгээ уншаад нэгийн даваанаас хасагдаж байсан. Гэтэл тухайн үед түрүүлсэн шүлэг мартагдаж, “Амитаба”-г хүн бүр гайхан биширч байна шүү дээ.
Г.Баяр саяхан хэвлэгдсэн “Азиза” номоо Д.Урианхай гуайд өгөх гээд найзтайгаа явлаа. Уулзаад л баймаар сэтгэгдэл төрүүлдэг хүн байдаг даа. Би яг ийн бодож зогссон юм. Бас түүний нэгэн шүлэг санаанд орж байна.
“Өөрөө би үгийн бал түүдэг хэмээн
Хөмсөг өргөж явтал
Өвсний л үг байж шүү...”!

Apr 26, 2011

Тамхичдад хаяглав (Маш нууц)




(Фельетон)

“Тамхи үр удмыг тань сөнөөнө, зүрхний шигдээс үүсгэнэ, таван нас хорооно...” өөр юу ч билээ дээ. Энэ бүх сүрдүүлгийг сөрөн өнөө хэр хөх утаа баагиулж суугаа эр зоригийн тань өмнө мэхийн ёслоод, энэ гэгээн сайхан өдрийн мэндийг хүргэе. Ийм нялуун үгээр эхэлж, тамхи татах хоромоос тань хороож буйдаа хүлцэл өчихийн сацуу ноцтой мэдээ та бүхэндээ дуулгахаар яарсан сэтгэлийг минь ойлгоно гэж найднам (Эргэн тойронд чинь элдэв “тагнуул”, “Энд тамхи татахыг хоригло” гэсэн үзэл сурталгүй өгүүлбэр бүхий ухуулгын хуудас өлгөөгүй бол өнөөхөө асаачих, яадаг юм). Ганцхан бүтээгдэхүүнийг уйгагүй хэрэглэж, бүр мэргэжил болтол нь хөгжүүлсэн бидний хичээл зүтгэл, түүхийг уландаа гишгэж, тамхи татах эрхэнд минь аймшиггүйгээр халдах “Дэлхийн тамхигүй өдөр” гэх балай өдөр болох гэж байна. Тавдугаар сарын 31-ний тамын өдөр хаана хаана аа анхаарал, сэрэмж алдахгүйг хичээхийн хажуугаар өвөг дээдсийнхээ ариун нандин зан үйлийг дэг ёс дагуу нууцаар үйлдэх санаачилга бидний хэсэг нөхдөөс гаргав. (Айлтгүй, В.И.Путин, Б.Обама нар ч бидэнтэй нэгдсэн). Тамхи татах анхан шатны мэдэгдэхүүнгүй этгээдүүд их хэмжээний янжуурны иш хаясан өрөөнд биднийг өнжүүлж “эрүүлжүүлэх”, тамхины утаа туулайг хэрхэн үхүүлж буй зэрэг “+18”-тай кино бичлэг үзүүлэх төлөвлөгөө гаргасан сурагтай. Тиймийн тул олны хөлийн газраас хол, гэртээ ганц өдөр суусан нь дээр. Хүүхдээ саатуулангаа үзэж юу магад гээд, “Ну Погоди”-ийн CD явууллаа. Тэнд юу гардгийг та бид мэднэ, бие сэтгэлээрээ хамт байгаагийн бэлгэдэл гэж бодоорой.

Обама гэснээс манай клубын ТУЗ-ийн гишүүн, олон жил үнэнчээр утаа баагиулж яваа цаадах чинь тамхины эмчилгээнд явж буйгаа мэдэгдэж, тун ч хариуцлагагүй алхам хийсэн байна. Бид зохих ёсны шийтгэлийг үзүүлэхээр төлөвлөсөн байгаа учраас тайвшир, тамхиа нэг сорчих. Б.Обама багын л санаа муутай нөхөр байсныг бид мэднэ, аягүй бол олон жил нөхөрлөсөн бидний эсрэг кампанит ажил өрнүүлж магадгүй (Клубын зүгээс Б.Обамагийн татдаг нормыг өөрсдийн хувь дээр нэмэрлэх шийдвэр очсон гэж найдъя. Ягштал биелүүл!!!). Үүний сацуу клубын дүрмэн дэх зарим заалтыг шинэчилсэн найруулгын хамт Marlboro-ний ишэн дээр маш жижгээр бичиж тараасан байгаа. Улаанбаатарын утаа гэх гайхалаас болж (тамхинаас биш шүү) шинээр төрсөн хүүхдүүд (клубын ирээдүйн гишүүд болохыг анхаарна уу) эндэх тохиолдол ихсэж байна гэнэ. Бид тамхиндаа хайртай, гэхдээ бидний түүхийг бичилцэх ирээдүйгээ бэлдэхийн тулд өдөрт татах тамхины тоог найм болгож бууруулах хуулийн төслийг клубын тэргүүн дэмжсэн. Орон нутагт дахь салбарын гишүүд үүнд дургүйцэж, Сүхбаатарын талбай дээр адуу малаа туугаад ирчихсэн тууж байна. Туулайн баасыг тооцохгүй гэсэн нэмэлт оруулж байж арай гэж тайвшрууллаа. “Ийм балай шийдвэр гаргасан клубын ТУЗ-ийг тарах ёстой” гэсэн хачин балай лоозон бариад сүрдүүлж байна билээ. Тар гэсний зоргоор тарна ч гэж юу байхав, бүх гишүүдийн нэрийн өмнөөс бүгдийг зохицуулна аа, тайван бай.
Бас нэг зүйлийг дурдахгүй байж болохгүй нь. Юу гэхээр... юу билээ... за байз... ммм... Аа, тийм. Тамхи сорж байж л нэг юм саналаа. Ирж буй тавдугаар сарын 31-нийг тохиолдуулан үнсний сав хураах кампанит ажил энүүгээр өрнөсөн учраас захидалын цаасаа цоолсныг минь уучил. Цаас гэснээс, клубын зарим гишүүний хайнга байдлаас болж дутуу унтраасан тамхины цогноос гал гарч, байгаль орчин сүйдэж байна гэнэ. Мод байхгүй бол цаас юугаар хийх вэ, цаас үгүй бол тамхи юугаар ороох вэ гэсэн гаргалгааны дүнд клубын ирээдүйг бодож татах тамхины тоог тав болгож бууруулсан шүү. Таван хошуу мал гэсэн бэлгэдлийг бодож дээрх шийдвэрт хүрэв. Шинэчилэн найруулсан “Ну Погоди” хүүхэлдэйн тамхитай бүх хэсгийг хасаж орхисонд эмгэнэл илэрхийлж, нэг янжуур нэмсэн хэдий ч бидний эгнээний хүүхнүүдийн нас хорогдож байгаад үндэслэн гурвын зэргийг хасахаас аргагүйдэв. (Жендерийн тэгш байдал бидэнд тийм ч их нөлөө үзүүлэхгүй ч ирээдүйн тамхичдын эсэн мэнд бойжиход анхаарсан болно). Монголын ёс гурав гээд сэтгэлээ тайвшруул.
Бас дээр нь бидний халхавч болдог утааны улирал шувтарсан учраас зуны цагт тамхины зузаан манан тэнгэрт үүсэж, биднийг азаартуулаад байгаа учраас энэ бүхнийг харгалзан үзэж нэгийн зэрэг янжуурыг хориглосон болно. Тамхи үл татагчдын тоо жилээс жилд нэмэгдэж, Ойрхи Дорнодоос эхлээд бослого тэмцэл өрнүүлж эхэлсэн энэ үед азаартах шиг азаарны юм алга. Дээр нь муу Обама...
Өдрийн хоёр ширхэг янжуур дээр тогтож, гарын үсэг зурдгийн даваан дээр Японд газар хөдлөөтөхөв. Тэнд татах ч тамхигүй олон мянган гишүүд хэцүүдэж байгаад бид ч бас эмгэнэж, тусламжийн цуваа хөдөлгөхдөө та бүхний татах тамхинаас нэг нэгийг нийлүүлсэн болно. Тамхичид хүн чанартай, эв нэгдэлтэй байваас зохино гэж хэн гуайн хэлснийг сана. Түрүүн асаасан тамхи дуусгасан бол өнөөдрийн норм чинь дууслаа, клубын сайн сайхны төлөө тэнэг үйлдэл хийхгүй гэж найдъя.
Жич: “Тамхи таван нас хорооно” гэх цээр үгэнд бид өнөө хэр үнэмшдэггүйг та мэднэ. Гэсэн ч өнгөрсөн жил бидний эгнээнээс зургаан сая хүн хасагдсан байна. Яваандаа клубын гишүүдийн ирц ч бүрдэхгүй байж мэдэх нь. Клубынхээ сайн сайхны төлөө үлдсэн нэгийг хасахаас яах вэ. Хүн чанартай байх нь бидний хамгийн чухаг чанар. Японд үйлдвэрлэсэн сонсдог тамхи нэг хайрцгийг явууллаа. Үргэлжид тамхичдынхаа сайн сайхны төлөө, бидний яруу алдар бадрах болтугай.
Таныг хүндэтгэсэн “Тат, сор” клубын зөвлөл.
Маш нууц захиа тул уншаад устга!
<!--[if gte mso 9]> Normal 0 false false false EN-US X-NONE X-NONE MicrosoftInternetExplorer4

Apr 21, 2011

Урлагийн тэнгэр үл ивээгсдийн музей




Түүх байхгүй л бол музей утгагүй. Харин түүх заавал гоё байдаг уу? Энэ асуултыг хариуг Монголоор үгүй гэдэг аж. Урлагийн муу бүтээлийн музей гэх хачин газар Массачусетс гэх хэл хугалам нэртэй хотод бий. Скоттын сэдсэн ажил л даа. Скотт Вилсон гэх этгээд 1994 онд Бостоноор тэнэж яваад музейд байж огт таарахгүй ангилалд багтсан “Lюси цэцэгсийн дунд” зургийг хогийн саванд байхыг харжээ. Урлагийн бүтээл гэж харахад бас хэцүү л зураг. Гэвч Скоттын толгойд “Урлаг заавал сайхан байх ёстой юм уу” гэсэн асуулт орж ирээд л, хариултаа ийн биежүүлсэн байна. Музей, урлан бүрээс “гологдол”-уудыг нь сорчилдог хачин нөхөрт зураачид ч бас “сор” бүтээлүүдээ өгөх болж. “Museum of Bad art ч удахгүй нээгдэж (түүний гэрт), удалгүй өөртэй нь санаа зорилго нэгтэй Рэйли гэгчтэй таарснаар урлагийн муу бүтээлүүд амилах цаг эхлэв. Анхны үзэсгэлэнд 95 уран бүтээлч оролцож, анх удаа муу бүтээлүүдээ сорчилж дэлгэжээ. Гэхдээ тэд яаж ч байсан нэрээ тавихгүй гэсэн болзол тавьсан нь ойлгомжтой. Сайханд бялхсан үзэгчдэд энэ музей шиг тохиромжтой газар байсангүй. Тэдний ажил бүр бизнес болтлоо өргөжсөн юм шүү. Анхны үзэсгэлэнгийн нэр “Гараас гадуур”. Хачин сайхан зохисон байгаа биз.
1995 уг музей зэрэглэл дээшилж, Дедхамын театрт байрлаж байсан удаатай. Удсан ч үгүй, тэд төрхөмдөө буцсан л даа. Тэндээ “Цонхны цаадах урлаг” нэртэй үзэсгэлэн гаргасан нь ёстой л бут авав. Юун Лувр, гэх нь арай ч хаашаа юм. Энэ зуур тэдний архив овоо зузаарав. Бүр муу урлагийн бүтээлээр дагнан ажиллах зураачдийн тоо ч нэмэгдсэн гэх юм. Урлагийн хөшгийг хуу татаж, ард нь чармай нүцгэн мэт чичирч зогссон бүтээлүүд “од” болох замналаа эхэлж, дэлхийн томоохон хотуудаар аялах хүртлээ дэвшив. Тэнэж явсан тэд өдгөө Массачусетс суурин байна. “Далд сэтгэл хөдлөл”, “Юу хүсээд байгааг чинь мэдэж байна” зэрэг музейн түүхэнд баймгүй хачин нэр бүхий үзэсгэлэнгүүд тэнд мэндэлсэн. Тэд бүр даварч, eBuy-аар бүтээлээ худалдаж, дуудлага худалдаанд ч орж үзэв. Эхэндээ “Үнэгүй өгье гэсэн ч авахгүй” гэх хариу сонсдог байсан тэдний бүтээлүүдийн дундаж ханш өдгөө 10000 доллар хүрсэн гэвэл та итгэхгүй дээ. Хогийн саванд хоног төөрүүлж байсан “Люси цэцэгсийн дунд” зураг үнэд орж, найман тэгтэй тоо санал болгоход ч хөдлөөгүй аж. Гайхалтай гэхээс өөр юу гэхэв.
Музейн тасалбар хоёр жилийн өмнө 6.5 доллар байснаа огцом дээшилж, 36 долларт хүрсэн гэдгийг ч бас хэлье. “Урлагийн муу бүтээлүүд мандтугай”. Эднийх музейд тавих бүтээлүүдэд тавих тогтсон шаардлагатай. Уриа нь “Хамгийн, эцсийн, туйлын муу байх”. Бас насны шалгуур бий. Хүүхдийн бүтээлийг авдаггүй бөгөөд нас биед хүрсэн, бас ч гэж тодорхой амжилтад хүрсэн зураачдын бүтээлийг л хүлээн авна. Шалгуурын дээр дурдсан хоёр эрхэм явуулна. Жилд 6000 орчим бүтээл ирдэг бөгөөд шалгуурт тэнцсэн шидээврүүдийг л авна уу гэхээс, сайн бүтээл байх юм бол ураад хаях нь ч энүүхэнд. Музейн дэргэд “Хогийн савны ухагчид” клуб бий. Тэд урлагийн муу бүтээл хайх эрлийг гардан хийдэг.
Хачирхалтай нь Скоттоос халдвар авсан этгээдүүд буюу урлангийн хогийн сав үл тайван байлгагчид Европоор олширч, тус тусын музейгээ нээж амжсан гэнэ. “Урлагийн муу бүтээл туурвигчид мандтугай!