Хүмүүстэй ойр амьдардаггүйд нь ч тэр юмуу цагаан баавгай, оцон шувууны амьдрал бидэнд хүртээлгүй мэт л байдаг. Дэлхий дээр ердөө 25000 цагаан баавгай үлдсэн гэх мэдээ ч биднийг сэрдхийлгэхээ байж. Гэвч энэ дохио мөн. Цагаан баавгай дуусахаар бид дуусна. Хойд туйлын биологийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн Жералд Шийдс дээрх гаргалгааг хийсэн юм. 150.000 жилийн өмнө үүссэн, хуурай газар дээрх хамгийн том махчин амьтан болох цагаан баавгайн тоо толгой өнгөрсөн зуунаас эхэлж хорогджээ. Хүн, цагаан баавгай хоёр хамт амьдардаггүй ч дэлхийн дулаарлыг өдөөсөн хүн төрөлхтөн дээрх таагүй мэдээнд гарцаагүй хамаатай. 2100 он гэхэд цагаан баавгай амьдардаг байжээ гэх дурсамж л үлдэнэ гэсэн тооцоог эрдэмтэд хийжээ. “Гэвч энэ ердөө л дохио байх болно, тэр дуусвал бид ч бас мөхнө” хэмээн Жералд Шийдс хэлж байв.
350-680 кг жинтэй цагаан баавгай хуурай газар мэндэлдэг ч, амьдралынхаа ихэнх хугацааг усанд өнгөрүүлдэг. Далайгаас ч, хуурай газраас ч хоол тэжээлээ олох чадвартай энэ амьтны 19 дэд зүйлээс өдгөө тав нь ор мөргүй устсан байна. Хэдэн зууны өмнө ОХУ, АНУ, Канад, Норвеги, Данид цөөн тооны цагаан баавгай тоологдож байсан ч өдгөө дурсамж болон үлджээ. Хүрэн баавгайн “хамаатан” болох уг амьтан усанд сэлэх чадвартайгаараа ялгаатай бөгөөд загас болон туулай, үнэгээр хооллодог. Түүний хүчирхэг 42 шүд махчин загасныхтай төстэй хэмээн зарим судлаачид таамагладаг юм. Баавгайн төрөл зүйлээс мазаалай, цагаан баавгай ховордож буйн шалтгаан нь хоёулангийнх нь арьстай холбоотой. Хойд туйлын уугуул иргэд болон жуулчид цагаан баавгайн арьс, шүдийг авахын тулд их хэмжээгээр хөнөөж буй нь ховордох шалтгаан болсон юм. Түүний арьс маш дулаахан бөгөөд гоёмсог байдагт гол нууц бий.
Гэр бүлийн уламжлалт зохион байгуулалтаар эрэгчин нь анд явж, эмэгчин нь үр төлөө өсгөдөг ч эцэг цагаан баавгай хүүхдүүдээ дасгалжуулах үүрэг хүлээдэг. Анд дагуулж явах, мөсөн дээр хэрхэн халтирахгүй байх болон ууланд авирах техникийг аав нь сургадаг байна. Тэд -80 хүртэлх хэмийн хүйтэнд амьдрах чадвартай бөгөөд цагаан баавгайн бамбарууш 0.9 кг жинтэй төрдөг байна. Гэвч жил хүрэхгүй хугацаанд 200 кг хүртлээ томордог аж. Цагаан баавгай дунджаар 25 насалдаг ч бидэнд мэдэгдэж буйгаар Дэбби гэх эмэгчин нь 1991 онд 43 насандаа өөд болж байж. Тэртээ Арктикийн цагаан баавгайн тоо толгой хорогдох нь бидэнд яагаад хамаатай вэ гэвэл дэлхийн цэнгэг усны нөөц бүхий хойд туйлын эко системийн хамгийн гол зохицуулагч нь тэр. Гэвч XIV зуунаас улбаатай цагаан баавгайн агнах уламжлалт баярыг ОХУ, Канадад өнөөг хүртэл тэмдэглэсээр байна. Өнгөрсөн зуунд л гэхэд дээрх ангийн баярын үеэр 300 цагаан баавгай агнасан гэх тооцоо бий. Мөн дэлхийн дулаарлаас үүдэж цагаан баавгайн биеийн жин жил ирэх бүр багасаж байгаа аж. Сүүлийн 20 жилд л гэхэд нас бие гүйцсэн цагаан баавгайн дундаж жин 60 кг-аар багассан байх жишээтэй. Гэвч цагаан баавгай түүхийн бүхий л үед ангийн гол бай байсангүй. МЭӨ 1500 оны үед хамаарах хадны сүг зурагт цагаан баавгай эртний овог, аймгуудын онгон шүтээн нь байсан гэдгийг судлаачид тогтоосон. Гэлээ ч гарцаагүй үнэн гэвэл, үхлийн хүрд хэдийнэ эхэлсэн. Цагаан баавгай дэлхийд ор мөргүй уствал туйлын эко системд өөрчлөлт орж, улмаар дэлхий нийтээр тэрхүү зовлонг хуваалцах нь. Тэр мөхнө, тэгээд бид дуусна гэдэг үнэн бололтой.
No comments:
Post a Comment