Маркесийн сүүлчийн захидал

"Зуун жилийн ганцаардал"  зохиолоороо шуугиан тарьж, Нобелийн шагнал хүртсэн зохиолч Г.Г.Маркес булчирхайн хорт хавдраар өвчлөн ямар ч найдваргүй болсноо мэдээд дэлхий дахинд сүүлчийн захидлаа илгээжээ. Тэр дахин хэзээ ч бичиж чадахгүй болсон хэмээн түүний ах хэлсэн юм.

Орчуулсан Инда

Хэрвээ бурхан намайг утсан хүүхэлдйн гэдгийг хэдэн хором мартаад надад хумсын чинээ амьдрал бэлэглэвэл би бодсон болгоноо ярихгүй байсан байж магадгүй. Гэхдээ юун тухай ярьж буйгаа бодох нь гарцаагүй юм. Би эд зүйлсийг мөнгөөр биш, утга учраар нь үнэлэх байсан. Нүдээ аних хором болгондоо бид цаг хугацаанаас 60 секунд бүрийг алдаж байгааг ойлгон би бага унтаж, маш их мөрөөдөх байсан. Бусдыг зогсож байхад би урагш алхан явах байсан, бусдыг унтахад сэрүүн байх байсан. Бусдыг ярьж байхад би бурам идэж байгаа мэт таашаал аван сонсох байсан. 
Хэрэв бурхан надад ганцхан хором амьдрал дахин бэлэглэвэл би илүү даруу хувцаслаж, наранд биеэ шарж, дулаан илчинд нь сэтгэлээ бүлээцүүлэх байсан. Бурхан минь хэрэв надад зүрх байсан бол би бүх үзэн ядалтаа мөс рүү чихээд нар гартал хүлээх байсан. Би Ван Гогийн мөрөөдлөөр Бенедиттийн найраглалыг одод дээр зурах байсан. Би Серрат аязыг саранд зориулан дуу болгон бэлэглэх байсан. Би сарнай цэцгийн өргөсөнд хатгуулж, улаан дэлбээний үнсэлтийг мэдрэхийн тулд цэцэгсийг нь нулимсаараа услах байсан. 
Бурхан минь надад хумсын чинээ амьдрал үлдсэн бол хайртай хүмүүстээ хайртай гэж өдөр бүр хэлэх байсан. Надад хамгийн эрхэм хүмүүстээ хайраа илчлэн, хайрлан дурлаж амьдрах байсан. Төөрч будилж яваа хүн болгонд дурлахаа больчихоор ингэдэг юм гэж тайлбарлах байсан. Дурлахаа больчихоор хөгширдөг юм гэж хөгширснөө мэдэхгүй хүмүүст хэлэх байсан. Хүүхдэд далавч бэлэглэвэл би түүнд өөрөө нисэж сурахыг нь зөвшөөрөх байсан. Настангуудад би үхэл хөгширснөөс бус мартснаас ирдэг гэж ойлгуулах байсан. Хүмүүс та нараас би асар ихийг суралцжээ. Аз жаргал гэдгийг уулын оргил өөд хэрхэн гарахад оршдгийг мэдэхгүй харин ууланд л амьдрахыг ертөнц тэр чигтээ хүсэж байдгийг би ойлгосон. Дөнгөж төрсөн хүүхэд эцгийнхээ хурууг бяцхан алгандаа атгасан мөчөөс эхлээд хэзээ ч түүнийг тавьдаггүй гэдгийг ойлгосон. Хүн хүнээ эгц дээрээс нь зөвхөн босоход нь тусалж байх үедээ л харах эрхтэйг ойлгосон. Хүмүүсээс сурах зүйл хэчнээн их байна гээч. 
Гэвч үнэн хэрэгтээ тэд хэрэг болохгүй л болов уу. Яагаад гэвэл намайг энэ хайрцганд хийхэд харамсалтай нь би үхчихсэн байх болно. Юу мэдэрч байгаагаа дандаа хэлж бай, юу бодсноо дандаа хийж бай. Хэрэв би чамайгаа унтаж байгааг чинь эцсийн удаа харж байгаагаа мэдсэн бол чанга тэврээд Бурхнаас чиний сахиусан тэнгэр болгож өгөөч гэж гуйх байсан. Хэрэв би чамайгаа гарч явааг эцсийн удаа харж байна гэж мэдэж байсан бол чанга тэвэрч үнсээд илүү ихийг өгөхөөр ахин дуудах байсан. Хэрэв би чамайгаа эцсийн удаа сонсож байна гэдгээ мэдсэн бол чинийхээ дуу хоолойг хуурцганд бичиж аваад өнө мөнхөд сонсох байсан. Чамайгаа сүүлчийн удаа харж байна гэдгээ мэдсэн бол "Чамд хайртай. Хайртайг минь мэднэ гэдгийг гадарлаа ч үгүй тэнэг шүү дээ би" гэж хэлэх байсан. Маргааш гэж бий. Тиймээс амьдрал бидэнд алдаагаа засаж, залруулах боломж олгодог. Гэвч би алдаж яваад өнөөдрөөс өөр өдөр надад үлдээгүй бол чамд ямар их хайртайгаа, хэзээ ч мартахгүйгээ хэлэх байсан. Залуу хөгшин хэн нь ч бай ялгаагүй маргаашийн өдөр байдаг гэдэгт найдаж болохгүй. Өнөөдөр хайртай хүмүүсээ харж байгаа эцсийн өдөр ч байж болох шүү дээ. Тиймээс ямар нэгэн зүйл хүлээлгүй хийх хэрэгтэй зүйлээ өнөөдөр хий. 
Маргаашийн өдөр хэзээ ч ирэхгүй бол чи ганц инээмсэглэл, ганц тэврэлт, ганц үнсэлт өгөх цаг гаргаагүй сүүлчийн хүсэлтийг нь биелүүлэх дэндүү завгүй явсан тэр өдрийг хараан зүхэх болно. Ойр дотнын хүмүүсээ үргэлж дэмжиж, чихэнд нь тэд чамд ямар их хэрэгтэйг шивнэж, тэднийг энхрийлэн хайрлаж, уучлаарай, баярлалаа гэдэг үгийг марталгүй хэлж бай. Бодол санаагаар чинь хэн ч чамайг санаж үлдэхгүй. Тиймээс Бурханаас юу мэдэрч байгаагаа ярьж байх ухаан, хүч хоёрыг мөргөн гуй. 
Найз нөхдөдөө тэд чиний хувьд ямар их чухал хүмүүс болохыг харуул. Хэрэв чи үүнийг өнөөдөр хэлэхгүй юм бол маргааш яг өчигдрийнх шиг байна. Хэрэв чи үүнийг хэзээ ч хийхгүй юм бол бүх зүйл утга учиргүй болно. Өөрийнхөө мөрөөдлийг биелүүл. Тэр мөч ирсэн... 

...гүнд нь амьдралын нүцгэн төрх бий...

Д.Оюунноминтой “Занаду” арт галерейд уулзахаар тохиров. Танхимын ханаар шинэхэн үзэсгэлэнгийн зургууд эгнэсэн байх авч, тамхины хөх утаан дундаас тэдгээрийг ялган харах нь түвэгтэй санагдана. Ширээ бүрээс цуурайтах элдэв яриа холилдон, эмх замбараагүй үгсийн цуглуулга нэгдэх нь эндэхийн хэмнэлийг бүр ч ойлгомжгүй болгоно. Олон хүний бөөгнөрөл дундаас л  ганцаардлыг олдог болохоор магадгүй энэ танхим өөрийгөө чагнахад, хэзээ ч ирэхгүй Годо (таны хүлээж буй бүхнийг үүгээр л төлөөлүүлчихье)-г  хүлээхэд чухам тохирсон газар байх. Бидний яриа Д.Оюунноминг “Харгислалын театр”-т, намайг Д.Оюунноминд хөтөлсөн Самуэль Беккетийн “Годог хүлээхүй” абсурд жүжгийн талаар эхлэв ээ.

            “Владимр, Эстрагон хоёр ч хэзээ ч ирэхгүй Годо гээчийг хүлээгээд л байдаг. Өнгөц харвал энэ бол байж болох хамаг л утгагүйдэл мөн байх. Үүний дэргэд магадгүй, “Хөөрхөн хүүхэн” киног үзэх нь арай дээр санагдаж мэднэ. Хэрэв гүнд нь нэвтэрвэл энд хүний амьдралын нүцгэн төрх бий. Бүгд л ямар нэг гайхамшигт зүйлийг хүлээдэг. Тэр нь ирэхгүй ч байж болох. Гэхдээ л тэсэн ядан хүлээж, догдолж, бэтгэрч, санааширч байгаа нь хүн байхын учир, магадгүй заавал үүрэх ёстой ял юм.” хэмээн “Харгислалын театр”-ыг үүсгэн байгуулагч Д.Оюунномин ярив. Энэ бүхний эхлэл рүү эргэн очъё.

Долоо хоног бүрийн бямба гаригт “Занаду” арт галерейд болдог “Мөрөөдөгчдийн өдөр” (Dreamers day) кино өдөрлөгийн үеэр тэрбээр Майкл Линдсей Хоггийн найруулсан “Годог хүлээхүй”-г эх хэлнээ хөрвүүлэн хүргэсэн юм. Уг өдөрлөгт цөөнгүй хүн ирсэн нь Монголд абсурдыг ойлгодог, сонирхдог хүмүүс байдгийг илтгэж, улмаар Д.Оюунноминд уг киног өргөн дэлгэцээр гаргах санаа төржээ. “Есдүгээр ангид байхдаа Баабарын “Дори идэр дүүдээ” номноос “Хэзээ ч ирэхгүй Годо гэгчийг хүлээнэ...” гэсэн мөрийг уншсан. Энэ өгүүлбэр миний сонирхлыг гойд татаж, би интернэтээр бүх тавилтыг нь үзсэн. Азаар 2009 онд Ерөнхийлөгчийн 50 боть ном хэвлэгдэж, “Абсурд театр” номд нь уг жүжгийн зохиол бүтнээрээ орчуулагдчихаж. Дараа нь харж байхад, монгол орчуулга нь эргэлзээтэй санагдаад, би өөрөө орчуулахаар шийдэж, түүнийгээ “Dreamers day”-ээр гаргасан. Нэг удаа “Тэнгис”-т “Гуталт муур” үзэж байгаад “Годог хүлээхүй”-г өргөн дэлгэцээрээ үзье гэж шийдээд, “Black box”-ийнхонтой ярилаа. Надад орчуулга нь ч, кино нь ч бэлэн байгаа юм чинь хүмүүст ч бас хүргэе гэж бодсон.” гэв. Өнгөрсөн нэгдүгээр сарын 14-ний 16.00 цагт “Black box” театр үзэгчээр дүүрч, урьд өмнө монгол хэлээр, өргөн дэлгэцээр гарч байгаагүй дэлхийн хамгийн алдартай абсурд жүжгийг үзэхээр залуус голдуу цугласан байлаа. Киноны нээлтийн үеэр Д.Оюунномин “Ирландын зохиолч Самюэл Бэккет ихэнх бүтээлээ англиар туурвисан ч өөрийг нь хамгийн их алдаршуулсан жүжгээ францаар бичсэн юм. Гол дүрүүд оршин буй нь тодорхойгүй, магадгүй ор байхгүй ч байж мэдэх Годо гэгчийг хүлээнэ. Яг л хүн бурхныг, ид шидийн мэт тохиолыг, хэзээд л утгагүй байдаг мөнхрөлийг хүлээдэг шиг. Бэккетийн өөрийнх тайлбарласнаар Годо гэдэг нь ирландаар go deo буюу үүрд мөнх, төгсөшгүй мэт цаг хугацаа гэсэн утгатай үгнээс эхтэй” хэмээн ярьж байсан нь өдгөө тэмдэглэлийн дэвтэрийн минь хуудсанд үлджээ.

 “Юм нэг эхэлчихээрээ миний оролцоогүйгээр, өөрөө “өнхрөөд” байдаг юм билээ. Би зар тараана, албан ёсны нэртэй болно гэж шийдээд “Харгислалын театр”-ыг байгуулсан. “Годог хүлээхүй”-н дараа Нури Билгэ Жэйланы “Анатолияд нэгэн удаа”-г гаргасан. Ер нь бол би хүмүүст абсурдыг ойлгуулах гэж зориогүй. Зүгээр л үүнийг хүмүүст таниулж, өдөөмөөр санагдсан” гэлээ. Тэрбээр дэлхийн хамгийн алдартай арван абсурд жүжгийн жагсаалтыг хайж олоод, үүнд нэр дурдагдсан бүх жүжгийг хүмүүст хүргэхээр шийдсэн тухайгаа ярьсан. Эл жагсаалтад Эжен Ионескогийн “Хожгор дуучин”, “Хирснүүд”, “Хоёр хүний дэмийрэл” жүжгүүд багтсан байна. Тэрбээр дээрх гурван жүжгийн кино хувилбарыг гаргахдаа Ц.Цэнгэлийн орчуулгыг албан ёсны зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглах бөгөөд ирэх есдүгээр сараас эхлэн сард нэгийг гаргахаар зэхжээ. “Үзэгч цөөн учраас би “шатаж” дуусдаг. Гэхдээ л би сонгодог арван абсурд заавал гаргаж, ард нь гарна гэж шийдсэн”.

“Занаду” арт галерейд тамхины утаа өтгөрөхөөс биш хүмүүс шингэрэх болоогүй, бидний ч дуусах янзгүй. Абсурд жүжигт аливааг егөөдөж, “зэвүүн”-ээр элэглэдэг нь надад таалагддаг хэмээн Д.Оюунномин хэлж байна. “Абсурдизм надад зарим талаар буддизмтай төстэй санагддаг. Аливааг зүгээр л байгаагаар нь хүлээж ав гэж. Хэрэв хэн нэгэн Беккетийн жүжгийг үзээд амиа хорложээ гэвэл чи абсурдизмын гүнд оржээ гэж хүлээж авч болно, үгүй ч байж болно. Гэвч эцсийн дүндээ амиа хорлосон ч бас, үгүй ч бай ялгаагүй. Сонгодог хөгжим хүнд мартсныг нь сануулдаг гэдэг. Тэгвэл абсурдизм бол бидний мартсан оршихуй биш. Энэ бол өнөөдөр ч, маргааш, тэрний цаад өдөр ч байх л, байсаар л байсан зүйл. Абсурд жүжигт аливааг бодитоор нь, эрээ цээргүй үнэнийг нь харуулдаг учраас л зарим хүн нүүр тулахаас халширдаг байх”.

Абсурд жүжгийн тухай ойрноос хүмүүс ярьж эхлээд буй. Магадгүй, Монгол автортой абсурд жүжиг, зохиол өнөө хэр байдаггүй нь биднээс хол мэт санагдуулдаг байж болох хэмээн би боддог. Харин Д.Оюунномин миний асуултад “Цаг нь болоогүй болохоор л тэр” гэж хариулсан. “Техник технолог хөгжөөд, иргэншилд хэтэрхий баригдаад, хүмүүсийн сэтгэлгээ илжрэх үйл явцыг абсурдизм урлагт хүчтэйгээр тусгасан учраас баруунд алдаршсан. Монголд одоо л абсурдын тухай ярьж, хүмүүс үүнийг сонирхож эхэлж байгаа болохоос биш баруунд магадгүй хуучин зүйл мэт санагддаг болсон байх. Одоо хүртэл монголд нэг ч абсурд жүжиг тавигдаагүй гээд бухимдаж болно. Зүгээр л цаг нь болоогүй байгаа хэрэг. Бид нар магадгүй одоо л барууныхны туучаад өнгөрсөн тэр тойрог руу орох гэж байгаа байх” гэлээ.

            Мөн тэрбээр “Урлаг гоё сайхныг, аз жаргалыг мэдрүүлэх үүрэгтэй гэж зарим нь үздэг. Миний хувь тийм биш, урлаг бол хүч, хөдөлгөөн. Абсурд жүжиг хүний зүрхтэй биш тархитай холбогддог. Аз жаргалтай төгсдөг кино үзээд амьдрал ямар сайхан юм бэ гэж бодоод өнгөрч болно. Тэгвэл абсурд жүжиг зүгээр нэг таашаагаад өнгөрөх нэг удаагийн сэтгэл ханамж биш, хүнийг ганцаардуулна, зөрчилдүүлнэ, гутруулна, өөртөө элдэв асуулт тавихад хүргэнэ, шуудхан үхчихмээр ч бодолд хөтөлнө. Уншигч, үзэгч өөрөө анзаараагүй боловч нэг асуулт тээгээд л хоцорсон байдаг. Явсаар, амьдрал нэгэнт л ийм хойно яах юм гэсэн эвлэрэлд хөтөлдөг. Энэ зуур хүн өөр рүүгээ өнгийж, нөхцөл байдлаа эргэцүүлсэн байдаг. Өөрийнхөө жинхэнэ төрхийг харахгүй, өөрийгөө хэн бэ гэдгийг танихгүй өнгөрөөд үхвэл харамсалтай биз дээ” гэнэ. Тиймдээ ч тэр уг байгууллагаа “Харгислалын театр” гэж нэрлэжээ. Бэккетийн “Годог хүлээхүй”-гээс үүдэж, абсурд театрыг “Хүлээхүйн театр”, “Харгислалын театр” хэмээдэг байж. Таны бодож байгаа бүхэн төсөөлснөөс чинь гэгээлэг биш, гайхалтай биш, муу ч бас биш, уучлаарай байгаа нь л энэ хойно та яаж ч чадахгүй гэхээр харгислаж байгаа хэрэг мөн биз дээ.

            Тэрбээр абсурд жүжгийн кино хувилбарыг хүргэхээс гадна “Шүлгийн тэг зэрэг” нэртэй яруу найргийн уншлага зохион байгуулдаг юм. Таны бодож буй шиг тайз сэлт ер байхгүй, санаа нийлсэн хүмүүс тойрч суугаад шүлгээ уншдаг, санал сэтгэгдлээ солилцдог уулзалт. Ирэх сард Камюгийн “Хөндлөнгийн хүн” жүжгийг задлан ярилцахаар төлөвлөсөн гэнэ. “Абсурд жүжиг үзсэн хүмүүс дор бүрнээ нэгийг тунгааж гардаг. Жишээ нь, “Годог хүлээхүй”-г үзсэний дараа Годо гээч нь залуу бүсгүйд орхиод одсон хайрт болж төсөөлөгдөх бол, дөнгөж сургууль төгссөн залуугийн мөрөөдөл дахь карьер болж бууна. Гэвч эцсийн дүндээ...”

“Занаду” үүдээ барих болоогүй, бидний яриа ч эцэслэх дөхөөгүй л байна.

           

Мисия

Польшийн уран барималч Годебскагийн охин Мисия Серт эцэг шигээ сэхээтэн биш, бас авъяасыг нь ч дуурайгаагүй хэрнээ урлагт магадгүй эцгээсээ ч илүү ихийг өгсөн байх. Түүний амьдарч байсан цаг үед Парис хот урлагийн диваажин, өнгө будгаар цохилсон хэмнэлтэй дагшин газар байлаа. Харин Мисия урлагийг ивээгч охин тэнгэр, хатан хаан мэт байсан гэлцдэг. Өдгөө Парисийн “Musee d’Orsay”-д “Мисия, Парисийн хатан хаан” нэртэй үзэсгэлэн нээлтээ хийх гэж буй юм билээ.

Мисия өөрөө юуг ч бүтээгээгүй, тэрбээр амьдралдаа нэг ч уран зураг зураагүй, баримал урлаагүй. Гэвч 1890-1930-аад оны Парисийн урлаг, хөгжим, уран зохиол, бүжиг, театр, хувцас загварын ертөнцийн онгод, охин тэнгэр нь Мисия байсан гэдэг. Түүний нөлөөн дор, түүнд зориулсан, түүний тухай гэх сэжмээр гарцаагүй холдогддог хэрэг. Өнөө ба мөнхийн цаг хугацаа, түрэмгий ба эмзэг хонгор, жавхаалаг ба битүүлэг гэхчлэн эсрэг тэсрэгийн нэгдэл болсон сэтгэл булаасан энэ эмэгтэйн гоо үзэсгэлэн бүхнийг бишрүүлж байв. Мисия бол амьдарч асан үедээ хамгийн олон удаа хөрөг зургаа зуруулсан эмэгтэй. Бурхан түүнд төгөлдөр хуурын авъяас заяасан гэлцдэг. Тэрбээр төгөлдөр хуурыг гаргууд сайн тоглодог, бүр төрөлхийн авъяастай байсан хэдий ч үүнийгээ цааш хөглөөгүй юм. Тэр бурханы заасан замаар биш, өөрийн хүссэнээр явахыг илүүд үзжээ.

Францын нэрт зохиолч, шүүмжлэгч Марсель Прүст түүнийг “Түүхийн дурсгал” хэмээдэг байв. Марсел өөрийн хамгийн алдартай “Алдагдсан цагийн эрэлд” романыхаа хэрэгт дурлагч авгай болон олон эрийн хайрыг булаасан залуу гүнжийн дүрийг гаргахдаа Мисиягаас санаа авсан гэдэг. XX зууны дэлхийн суут хөгжмийн зохиолч Эрик Сати Мисияг “илбэч” хэмээн дуудаг байжээ. Мөн Коко Шанелийг дурдахгүй өнгөрч боломгүй. Зарим судлаач Мисия, Коко Шанель хоёр амрагийн харьцаатай байсан хэмээдэг бөгөөд тэрбээр залуу охин Коког урлагийн ертөнцтэй анх холбосон аж. Мисия түүнд нэрийн үнэртэн гаргахыг зөвлөсөн бөгөөд хожим Коко хамгийн алдартай нь болох “Chanel No.5”-аа худалдаанд гаргажээ.

Мисмя 1872 онд Санкт-Петербургт, Польш эцэг, Бельги, Оросын эрлийз эхийн гэр бүлд мэндэлсэн. Түүний эх нь Мисияг хэвлийдээ тээж байхдаа Бельгиэс оргон зайлж, Оросын тэсгим хүйтэн уур амьсгалын туулан Петербургт ирээд төрхийн хүндрэлээр нас барсан ч, азаар Мисия амьд үлджээ. Мисия залуудаа эмэгтэй “нэг нөхөр, нэг ч нууц амраггүй” цэвэр ариун амьдрах ёстой хэмээн найз нөхдөдөө ярьдаг байж. Харин тэр амьдралынхаа турш гурван ч удаа гэрлэж, цөөнгүй уран бүтээлчидтэй нэр холбогдсон байдаг. Эх нь нас бармагц аав нь Бельги, Францаар хөндлөн тэнэж, энэ зуур өвөө нь Мисияд төгөлдөр хуур зааж өгдөг байлаа. Тэр Бетховений хөгжмийг гойд сайн тоглодог байсан гэлцдэг. 1983 онд Тади Натансонтой гэрлэсэн бөгөөд өөрийгөө 21-тэй гэдэг ч үнэндээ 15 нас дөнгөж хүрээд байжээ. Тади нь утга зохиолын “La Revue Balanche” сэтгүүлд ажиллаж, түүний нөлөөгөөр Мисия урлагийн мэдлэгээ гойд цэнэглэж амжсан байна. Тэдний Парисын захад байдаг зуны гэрт алдартай хөгжмийн зохиолч, уран зураач, зохиолчид олноор ирдэг байсан гэнэ. Хожим Америкийн төгөлдөр хуурч Артур Гоулд, Роберт Физдэйл нар Мисиягийн талаар “Парисийн урлагийн хүрээлэл доторх хамгийн нөлөө бүхий эмэгтэй” хэмээсэн байдаг. Энэ чухаг хүрээлэл дундаас цөөнгүй эр, тэр дундаа Тулуз Лотрека, Вюйар, Боннар, Уаллотон Мисияд хайр сэтгэлээ илчилж, зургийг нь зурж кайф авдаг байсан гэдэг. Эдэн дундаас бүрэг, даруу Вюйар гүнзгий дурласан бөгөөд, “Мисиягийн хүзүү” (La Nuque de Misia) зураг хамгийн алдартай нь болжээ. Тади, Мисия хоёрын хайр сэтгэл хөрч, тэрбээр өрөнд орсон нөхрөө хаяад өдөр тутмын сонины магнат, баян эр Альфред Эдвардстай гэрлэв.

Мисия баян эрийн мөнгийг уран бүтээлчдэд хамгүй цацдаг байжээ. Алдарт зураач Рэнойроор өөрийн хөргийг 10000 франкаар зуруулсан байна. Ягаан өнгийн цэцэг үсэндээ хатгаж, өвөр дээрээ бяцхан нохой суулгаад үл ялиг инээвхийлсэн төрөх бүхий эл зураг Рэйнорын сор бүтээлийн нэгд тооцогддог. Эдвардын мөнгийг үрж ханаад, Мисия бисексуаль жүжигчин эмэгтэйтэй хэсэг зуур явалджээ. Түүний гэрлэсэн гурав дахь бөгөөд сүүлийн эр хүн Каталаны зураач Иосеф Мариа Серт байсан. Энэ гэрлэлт Мисияд авангард урлагийн ертөнцийг нээсэн хэмээн түүхчид үздэг. Тэрбээр Оросын “Ballets Russes” –ийн захирал Сергей Дягилевтэй шадарлаж, Стравинскийн “Хаврын тайлга” болон “Диваажин” балетийг тоглуулахад оролцжээ. Энэ үед Мисия Пабло Пикассотой танилцаж, хожмоо түүний хүү Паблогийн загалмайлсан эх нь болсон гэдэг.

Мисиягийн амьдралын сүүлийн мөчүүд бараан өнгөтэй байлаа. Тэр морфинд донтож, Коко Шанелийн хамт Швейцар руу аялж, энэ явцдаа түүнд дахин дурлаж шуугиан тарьжээ. Түүний хувьд сүүлийнх болох Венецийн аяллын үеэр авахуулснаас өөр гэрэл зураг ховор. Тэр нөхөр Иосеф Сертлээ ухаангүй хайртай байсан хэдий ч Серт өөр эмэгтэйг даган оджээ. Мисия 1950 онд Парист нас барсан бөгөөд Коко Шанель түүнийг цэцэг дэвссэн орон дээр хэвтүүлсэн  эцсийн замд нь үджээ. Түүний үхэл урлагийн хүрээнийхнийг цочирдуулж, Мисияд зориулсан уран зураг, хөгжим, зохиол олноор хэвлэгдсэн байдаг. Суут хөгжмийн зохиолч Равель “Вальс”, “Хун” гэх хоёр ч хөгжмөө түүний дурсгалд зориулан зохиожээ. 

Лондон ажиллагаа

           1908 оны дөрөвдүгээр сарын 27-нд Лондон хотноо нээлтээ хийсэн зуны IV олимпийн төсөв ердөө 60000 фунт байсан ч 22 орны 2008 тамирчин оролцсон уг наадам тийм ч тарчиг болоогүй гэдэг. Хэдийгээр Лондон хот уг олимпоос 21377 фунт буюу гаргасан зардлаасаа 2.5 дахин бага ашиг олж, нийт тасалбарынх нь 28 хувь буцаагдсан ч дайны гал өрдөх дээрээ тулсан хурцадмал үед дэлхийн эв найрамдлын бэлгэ тэмдэг болсон олимпийн тоглолтыг ёслол төгөлдөр зохион байгуулсан гавьяатай. Хожмоо зургаан жил, нэг хоног үргэлжилсэн дэлхийн II дайны уршгаар олимпийн тоглолт 12 жил саатаж (1936 онд Берлинд зохиогдсоноос хойш), 1948 оны долоодугаар сарын 29-нд мөн л Их Британийн зүрх Лондон хотноо хөш гөө нээж байв.

Дэлхийн II дайн дууссан хэдий ч дийлэнх орон, тэр дундаа Их Британи санхүүгийн доройтолд орсны улмаас олимпод зориулж нэг ч шинэ хотхон, байгууламж барьсангүй. Гэлээ ч Их Британийн VI Жорж хаан “Хөнөөлт цаг дууслаа. Хөгжил баясал, энх цагийн уриа нижигнэж байна. 1945 онд дэлхий нийтийг хамарсан тэмцэл дууссан хэдий ч энэ дайн бидний итгэлийг авч оджээ. Харин өдгөө агуу их олимпийн хөдөлгөөн бидний сэтгэлийг, итгэлийг сэрээхээр айсуй” хэмээж, зуны XIV олимпийг нээж байлаа. Тэгвэл өдгөө будант Альбионы тэнгэр дор зуны XXX дахь олимп эхлэх цаг айсуй. Олимпийн наад мыг гурав дахь удаагаа зохион байгуулах анхны хот болж буй Лондон энх цагт хэр хэхийг дэлхий нийтээр хүлээж байна. Бүр бүх цаг үеийн супер нь хэмээгдсэн Бээжингийн олимпийн дараа буурал Европын сүр хүчийг тандаж байж ч мэдэх юм.

БЭЭЖИНГИЙН ТҮРЭМГИЙЛЭЛ

Азийн эдийн засаг болоод соёлын хэт давамгайлал өчнөөн жил ноёлж ирсэн Европын орчин цагийн соёл иргэншилд заналхийлэх түв шинд хүрсэн учраас урьд тайтгарал, баяр ёслолын шинжтэй байсан спортын наадам хүртэл далд “дайн”-ы ил хэлбэр болсоор удав. Ялангуяа 2008 оны Бээжингийн олимпийн хэтэрхий төгс, хангалуун зохион байгуулалтыг Европын ихэнх улс “түрэмгийлэл, занал хий лэл” мэт хүлээн авсан, ер нь ингэвэл ч зохиолтой хэмээн шинжээчид бичиж байлаа. 2008 оны Бээжингийн олимпийн хаалтын өдөр Лондоны  бэлгэ тэмдэг болсон хоёр давхар улаан автобус “Шувууны үүр” цэнгэлдэхэд зочилж, тус хотын удирдлагууд олимпийг өндөр түвшинд зохион байгуулна гэдгээ амлахдаа ихээхэн “шазуур зууж” байсан эгзэгтэй агшныг бид мартаагүй.

Харин өдгөө тэд юу бүтээн байгуулж, Бээжинг хэрхэн давахаар зэхсэн бол? Бээжин хотын удирдлагууд олимпийг зохион байгуулах эрхээ авмагц “Бид ямартай ч 2004 оны Афиний олимпоос (15 тэрбум ам.доллар) давсан зохион байгуулалт, зардал гаргана” хэмээн мэдэгдэж байсан. Тэд хэлсэндээ хүрч, өөрсдийнх нь мэдэгдснээр 16 тэрбум ам.доллар зарцуулсан гэдэг ч, зарим шинжээч өртөг нь 40 тэрбум ам.доллар хол давсан хэмээн таамагласан. Тэгвэл Лондоны олимпийн төсөв эхний байдлаар 17.8 тэрбум ам.долларт хүрсэн гэж байна. Гэвч Лондон хотын удирдлага албан ёсны мэдэгдэл хийгээгүй байгаа учраас энэ дүнд итгэх эрт, ямартай ч дээрхээс давсан байх хэмээн “Telegraph”-т бичжээ.

Энэ зардлын 64 хувийг Их Британийн Засгийн газар, 23 хувийг “Үндэсний лоттери” (“National Lottery”), 13 хувийг Лондон хотын Захиргаа, Лондоны хөгжлийн агентлаг гаргасан байна. Мэдээж олимпийн тоглолт өнөө цагт бизнес болж хувирсан учраас тэд гаргасан зардлаа нөхөх, улмаар ашиг олох лоозон дэвшүүлсэн байж таарна. “Oxford economics” болон “Lloyd banking group”-ийн тооцоогоор Лондоны олимп Их Британийн ДНБ-г ойрын 12 жилдээ 16.5 тэрбум фунт буюу 24.7 тэрбум ам.доллараар өсгөх аж. Евро мөнгөн тэмдэгт хэрэглэдэггүй учраас буурал тивийг залгих дөхсөн өрийн хямралд тус улс тийм ч их өртөөгүй төдийгүй, дэлхий нийтийг хамарсан ажилгүйдлийн буухиаг тойрч дөнгөсөн нь аз юм. Учир нь Олимпийн бүтээн байгуулалтад 267 мянган англи хүнийг дайчилсан гэх тооцоо бий. Мөн олимпийн дуулианаар барилгын салбарын үйлдвэрлэл 82, жуулчдын тоо 12 хувиар өссөн байна.

БҮРХЭГ ТААМАГ

Ер нь Лондоны олимпод Европ даяараа итгэл найдвар хүлээлгэж байгаа гэдэг нь оргүй биш байх. Цөөнгүй шүүмжлэгч энэ үйл явдлыг зөвхөн Лондон, Бээжин хоёр хотын хөгжлийн харьцуулалт биш, Ази, Европын эхлээгүй тэмц лийн цуурай, өмнөтгөл болно хэмээн харж байна. Мэдээж дээрх тоо баримтууд англичуудын тө дийгүй, европчуудын урмыг хугалаагүй, бас ч гэж нүсэр олимп болох нь гэсэн итгэл төөрүүлж буйг хүлээн зөвшөөрөх хэрэг тэй. Гэвч Английн Төвбанк олимпийн эдийн зас гийн нөлөө хүсэж байснаас бага байж мэдэхийг сануулсан нь гэнэтийн цочроо байлаа. Английн Сангийн сайд Жорж Осборне “Хямралын үед бид олимпод харьцангуй их зардал зарцуулсан. Харин үүнээс эргэж ирэх ашиг, эдийн засгийн эерэг нөлөө нь бүс нутгийн буюу Лондоны хэмжээнд өсөхөөс биш, Английн эдийн засагт тийм ч хүчтэй нөлөөлөхгүй байж мэднэ. Жишээ нь, жуулчдын тоо өсөж байгаа хэдий ч тэд зөвхөн Лондонд төвлөрч байна” хэмээн “Telegraph”-т өгсөн ярицлагынхаа үеэр дурджээ.

Үнэндээ тэр Сиднейн олимпийн жишгээс айж байгаа хэрэг. 2000 оны Сиднейн олимп Австралийн эдийн засгийг ердөө нэг хувиар өсгөсөн бол, Лондоны олимп бүхий л эрсдлийг тооцвол ердөө 0.2 хувийн эерэг нөлөө авчирна хэмээн Английн Төвбанкны ахлах эдийн засагч Дэйл мэдэгдсэн байна. Мэдээж энэ бол нөхцөл байдлыг хамаг л муу утгаар нь, гярхай бодсон тооцоо гэдгийг харгалзан үзэх хэрэгтэй байх. Тэрбээр олимп Британийн эдийн засагт ядаж 0.5 хувийн өсөлт авчирвал балансаа барих буюу боломжийн хэмээн бодож болно гэсэн.

ЛОНДОНЫ ХАЯЛГА

Гэвч Дэйл эрсдлийг хэтэрхий нарийн тооцсон учраас, зарим талд хэтрүүлсэн ч байж болох. Жишээ нь BBC-гийн мэдээлж буйгаар Лондоны олимпийн хаялгаар Шотландын эдийн засаг 2.25 тэрбум ам.доллараар өсөх тооцоо бий аж. Шот ланд бол Их Британийн бүрэл дэх үүнээс жуул чдыг хам гийн их татдаг бүсийн нэг бөгөөд Лондоныг зорьсон жуулчдын дийлэнх нь Шотландад үдлээд гарна хэмээн найдаж буйгаа нуугаагүй. Тийм ч учраас Шотланд өнгөрсөн жилүүдэд нийт 774 сая фунтын бүтээн байгуулалт, засвар шинэчлэл хийсэн байна. Мөн ойрын таамгаар энэ жил тус улсад 11 сая жуулчин ирж, 185 сая фунтын орлого оруулна хэмээн тэд тооцжээ. Энэ нь өнгөрсөн жилийнхээс даруй 43 сая фунтээр өссөн үзүүлэлт юм.

ЭЗЭНГҮЙДЭЛ

Лондоны олимпод найман сая, паралимт зориулан 1.5 сая тасалбар хэвлэсэн хэдий ч сүүлийн тооцоогоор олимпийн тасалбарын 82, паралимпийн тасалбарын 63 хувь нь зарагдах нь. Энэ тооцоолоогүй эрсдэл Лондоны удирдлагуудын толгойн өвчин болж байна. Шинжээчид олимпийн маркетингийг Бээжингийнхтэй харьцуулбал тун муу хийсэн хэмээн буруутгаж байгаа. Энэ ч оргүй үг биш байх. Мөн тус хотын зочид буудлуудад “эзэнгүйдэл” нүүрлэж мэдэхээр байна. Учир нь Лондон бол дэлхийн өртөг өндөртэй хотуудын нэг. Ялангуяа зочид буудал, зоогийн газрууд нь жиг тэйхэн үнэ тэй байдаг. Жишээ нь, 2-3 одтой дун даж буудлын нэг хүний өрөө нь, нэг хоногт 120-300 ам.доллар байна.

Энэ бол үүргэвчтэй аялагч төдийгүй, дундаж өртгөөр аялаж байгаа жуулчдад муу мэдээ мөн. Тиймээс жуулчдын ихэнх нь хямдхан буудал, эсвэл түрээсийн байруудад олноор шингэж байгаа тухай BBC сурвалжилсан байсан. “Оскар”-ын шагналт най руулагч Дэнни Бойлийн найруулгаар зуны XXX олимп долоодугаар сарын 27-нд хөшгөө нээж, болдгоороо л болно. Дайны жилүүдэд ч, огт мөнгөгүй байхдаа ч эв найрамдлын олимпийг зохион байгуулж ирсэн Лондон хотынхон эхлээгүй наадмын сөрөг таамгаас айхгүй байна.

"Би төрөхдөө л сармагчны сүнстэй байсан"

“Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл” уран сайхны кино МҮОНТ-ээр гарч, үзэгчдийг байлдан дагуулж байсныг та санаж байгаа байх. Тэгвэл “World of Chinese” сэтгүүлийн өнгөрсөн сарын дугаарт уг цувралын Сунь Укун буюу Сармагчны хааны дүрд тоглосон БНХАУ-ын жүжигчин Лю Сяо Лин Тон хийсэн ярилцлага нийтлэгдсэнийг орчуулан хүргэж байна.

Лю Сяо Лин Тонтой метроны буудлын дэргэдэх кафед болзов. Бээжингийн төвд байрлах энэ кафе мөрийтэй тоглогчийн “нуувч” байхад л тохирох мэт, бүүдгэр, тамхины утаатай, бас чимээ шуугиан ихтэй юм. Магадгүй би хэн нэгэнтэй ярилцлага хийхэд хамгийн тохиоромжгүй газарт ирсэн байх л даа. 1980-аад оны Хятадын телевизийн супер од, “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл” цувралын Сунь Укуны дүрээр алдаршсан Лю Сяо Лин Тонтой уулзах тухайгаа найзууддаа хэлэхэд тэдний атаархсан, биширсэн өнгө аясыг мэдрэх амархан байв. Эргэлдсэн нүд, шалмаг хөдөлгөөн нь хормын зуур санаанд бууна. 53 настай Лю Сяо Лин Тон мөнөөх кафений жижигхэн өрөөнд орж ирэхэд соёлын бэлгэ тэмдэг болсон нэгэн гэхээсээ илүү буурьтай эцэг мэт харагдлаа. Гэвч бейсболын улаан саравчтай малгай, харааны шил зүүсэн түүнээс урьдын адил хүчирхэг, эрч хүчээр дүүрэн амьсгал мэдрэгдэж байна.  

“Саяхан би “National geographic”-т дэлгэрэнгүй ярилцлага өгсөн учраас зарим нэг давхацсан сэдвээр ярьж, улигламааргүй байна шүү” гэсээр сум мэт шулуун үгтэй Лю Сяо Лин Тон надтай гар барилаа. Бидний ярилцлагын эхний 30 минут тийм ч халуун дотно байсангүйгээр үл барам, тэрбээр Хятадын их сургуулиудаар лекц уншиж яваагаас өөр ямар ч шинэ мэдээлэл хэлсэнгүй. Ярилцлагын гол нуруу маань юу билээ? Түүний амьдрал нь болсон ажил, бас “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл” цувралд донтсон тухай нь. XVI зууны үед Ву Чений бичсэн энэ зохиол бүх Хятадын дөрвөн агуу сонгодог зохиолын нэгд тооцогддог бөгөөд Буддын лам Хуанзаны Энэтхэг хүрэх аяллын тухай гардаг. Энэ зуур түүнийг диваажингаас хөөгдсөн Шорой, хагас хүн, хагас торой болох Зу Баже, сармагчны хаан Сунь Укун нар дагалдаж, хамгаалдаг авай. “Сунь Укун бол Хятадын хөдөлмөрчдийн бэлгэ тэмдэг, төлөөлөл болсон дүр” хэмээн тэр хэлээд цайгаа оочлов. “Гэвч гарал угсаа, улс төрийн үзлээсээ үл хамааран хятадууд бүгдээрээ Сунь Укуныг хайрладаг. Учир нь тэр бол эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг юм. Хятадын нийт ажилчдын 80-90 хувь нь сонгодог зохиол болох “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл”-ийг андахгүй мэддэг болсон. Мэдээж тэд номыг нь бариад суугаагүй л байх”. Лю Сяо Лин Тон буруу таамаглаагүй ээ. Hunantv.com цахим хуудаст “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл”-ийг үзээгүй нэг ч хятад хүн байхгүй” хэмээн онцолж байсан юм. 1987 онд уг цуврал телевизээр цацагдахад Хятадын ард түмний 87.4 хувь нь үзсэн гэх тооцоо ч бий. Тодруулбал, уран зохиол сонирхдог, ойр байдаг хүмүүс бүгд уг цувралыг үзсэн ажээ. 

“Би төрөхдөө л сармагчны сүнстэй байсан” хэмээн тэр хэлсэн. Лю Сяо Лин Тон дуурийн дуучны гэр бүлд, 11 хүүхдийн отгон нь болж мэндэлжээ. Түүний эцэг нь Мао Зэдунд сайшаагдаж явсан мундаг дуучин байж. Харин түүний ах Зан Жиншин нь Сармагчны хаанд хамгийн тохирох нэгэн байсан гэнэ. “Аав минь түүний төгс Сунь Укун болно гэдэг байсан. Гэвч тэр 17 насандаа цус багадах өвчнөөр хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн юм. Ах маань эмнэлгийн орон дээр хэвтээд “Би удахгүй үхнэ” гэсэн. Тэгэхэд нь би “Үхэл гэж юу юм бэ?” гэж асуухад тэр “Үхэл гэдэг чи намайг дахин ч хэзээ ч харахгүй болохыг хэлнэ” гэж хариулсан. Би дахиад л “Тэгвэл би таныг дахиад хармаар санагдвал яах вэ?” гэхэд тэр “Хэрвээ чи миний оронд Сунь Укуны дүрд тогловол намайг дахин харах болно” гэж хэлсэн”. Энэ товчхон харилцан яриа Лю Сяо Лин Тоны амьдралыг орвонгоор нь эргүүлжээ. Соёлын хувьсгалын үеэр гэр бүлийн бизнес нь доройтож, аав, хүү хоёр модны бизнес эрхлэв. “Мод бэлтгэж байхад ч аав минь намайг Сунь Укуны дүрд бэлтгэж байсан. Бид модны жижиг хэрчмийг Сунь Укуны алтан саваа болгож, тулалддаг байв.” Энэ дасгал түүнд өөрийгөө нээхэд тусалжээ. “Би маш ичимхий хүүхэд байсан. Багш самбарын өмнө зогсоод 1+1 тэнцүү хэд вэ гэхэд хариуг нь мэдэж байгаа хэрнээ би гараа өргөдөггүй байсан” хэмээн дурсаж байсан удаатай. Ахлах сургуулиа төгсөөд тэрбээр сонгодог урлагийн “Zhejiang kunju” сургуульд элссэн бөгөөд 23 насандаа “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл”-ийн Укуны дүрд тоглох санал гарджээ. “Энэ киноны амин сүнс нь Сунь Укуны дүр гэдгийг продюссер маань хатуу сануулсан. Хэрвээ цуврал дэлгэцээр цацагдсны дараа Зу Баже юм уу Шоройгийн дүр хүмүүсийг хамгийн ихээр татвал төсөл бүхэлдээ нурлаа л гэсэн үг хэмээн тэр хэлсэн”. Харин тэр продюссерийн хэлснийг биелүүлсэн болов уу?

“Өнөөгийн хүүхдүүдэд зурагтаар үзэх зүйлийн сонголт арвин байна. Харин намайг бага байхад манайа өнгөт зурагтгүй байсан бөгөөд Сунь Укуныг харахаар хөрш айлындаа өдөр бүр орж, тэрхүү цувралыг үздэг байсан” хэмээн Хубэй мужийн 30 настай гэрийн эзэгтэй Зоу Ванфан бидэнд ярьсан. Тэгэхээр Лиу үүргээ сайн биелүүлсэн гэсэн үг.

Цувралын найруулагчаар томилогдсон Ян Жие сармагчны хааныг олох гэж Бээжингийн бүхий л нэртэй жүжигчдийг шалгаруулалтад оруулжээ. Гэвч хэн нь ч сэтгэлд нь нийцсэнгүй. Гэнэт тэр өмнө нь жижигхэн театрт “Өмнөдийн сармагчны хаан”-ыг тоглож байсан Лю Лин тон (Лю Сяо Лин Тоны эцэг) санаж, түүнд хандахад тэрбээр Лю Сяо Лин Тоныг санал болгосон гэдэг. “Найруулагч надтай анх уулзахдаа “Чиний авъяасд эргэлзэхгүй байна, харин нүдэнд чинь ямар ч гал алга” гэсэн. Тэгээд л би нүдний хөдөлгөөн дээрээ ажиллаж, өдөр бүр нарны өөдөөс харж, дасгал хийдэг байсан”. Энэ бүгд мэдээж тийм ч амар байсангүй. Гэвч ахынх нь захиас түүнийг зоригжуулж, богино хугацаанд тэр өөрийн зан араншингаа захирч, өөрчилж чаджээ. “Найруулагч надтай дахин уулзаад “Шалгаруулалтын үеэр чи сайн байсан, гэхдээ ямар ч зэрлэг, галзуу төрх чамаас харсангүй. Яг одоо яаж хувирч чадахаа надад харуул” гэсэн. Урлаг хүнийг өөрчилдөг юм билээ. Багын найзууд маань намайг урьдын ичимхий хүү биш болсныг одоо хараад итгэж чадахгүй байх”.

            Ингэж хэлээд тэр цүнхнээсээ нэгэн ил захидал гаргаж ирэв. Үүн дээр “40 жил урлагт үнэнч зүтгэсэнд танд баяр хүргэе, ноён Лю Сяо Лин Тон” хэмээн алтан үсгээр бичжээ. Харин ил захидлын нүүрэн талд Сунь Укуны дүрд тоглож байх үеийнх нь эргэлдсэн алаг нүд, зальжин төрхтэй зураг харагдав. “Тансан ламын баруун этгээдэд зорсон тэмдэглэл” цувралаас хойш тэр 11 бүтээлийн гол дүрд тогложээ. Тухайлбал, “1939: Энлай төрхөмдөө буцсан нь”, “Хятадын магтуу”, философч Ху Шиний “Энх тайвны найрамдал” цувралын гол дүрд тоглож, мөн “Шинэ он” кинонд дунд сургуулийн багшийн дүр бүтээсэн байна. “Би цөөнгүй кинонд тоглосон. Гэвч өдгөө ч хүмүүс надаас зөвхөн Сунь Укуны тухай л асуудаг” гэлээ. “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл” түүний карьерийг тэнгэрт тулгаад зогсохгүй, амьдралынх нь нэгээхэн хэсэг болжээ. Үүнийг “донтох үзэгдэл” гэдгийг тэр өөрөө ч хүлээн зөвшөөрсөн. Эл кино Хятадад төдийгүй Ази, Европ тивийн олон сая үзэгчийг байлдан дагуулсан юм.

         “Урьд цагт Буддын нэгэн лам ном залахаар Энэтхэгийг зорьж л дээ. Хожим түүнийгээ бүх Хятад даяар түгээн, номлосон хэмээдэг. Тэгвэл өнөө цагт тэрхүү ламын эхлүүлсэн ажлыг би үргэлжлүүлж, “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл”-ийг дэлхий даяар түгээж явна. Ялгаа бий гэж үү?”. Лю Сяо Лин Тон зөвхөн Сун У Куний дүрд тоглосон жүжигчин төдий биш, олон сая хятад хүний сэтгэлд тэр бол жинхэнэ Сун У Кун билээ. “Гамлетыг үзсэн хүмүүс түүнийг дотроо янз бүрээр л төсөөлөх байх. Харин Сун У Куний тухай ганцхан төсөөлөл бий, тэр нь би. Миний дүр дархлаажсан, хэн ч үүнийг хэзээ ч дахин хуулбарлаж чадахгүй” хэмээн тэр итгэлтэйгээр хэллээ. “Залуу байхдаа би өөр олон дүрд хувирч, өөрийгөө сорихыг хүсдэг байсан. Жишээ нь, кинон дээр Сунь Укун 72 төрөлд хувирч чаддаг шидтэй тухай гардаг. Би яагаад чадахгүй гэж, би бүр 73 төрөлд хувирч чадна” хэмээн Лиушиаолинтон хэлээд инээлээ.

            Тэрбээр уг зохиолыг бичсэн Ву Ченэний төрсөн нутагт 2004 онд “Сунь Укуны музей” байгуулжээ. Учир нь энэ дүр түүний жүжигчний карьерийн Эверест нь байсан хэмээн тэр ярих дуртай. Мөн удахгүй “Сармагчны хаан” нэртэй ресторан, “Тансан ламын баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл”-ийн бэлгэдэл болсон цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулах санаа тээж яваа тухайгаа хуваалцав. Харин өдгөө түүний амьдралын салшгүй хэсэг нь лекторын ажил болсон бөгөөд тэрбээр долоон жилийн дотор дор хаяж 80 их сургуульд лекц уншсан гэнэ. “Би тэдэнд жинхэнэ сонгодог зохиол гэж юу вэ, түүнийг хэрхэн амилуулах ёстой вэ гэдгийг таниулж явна. Энэ бол үлдсэн амьдралын маань хамгийн том зорилт. Сармагчны соёлыг би бүх Хятад даяар түгээхийг хүсэж байна” гэж хэлсэн.

Лю Сяо Лин Тон цааш нь “Сунь Укун 500 жил ууланд даруулж, шийтгэлээ эдэлсний дараа тоор идэж, эрвээхййн нислэгийг ажиж суудаг. Тэгэхдээ өнгөрсөн алдаагаа эргэцүүлж, ирээдүйн төлөвлөгөөгөө гаргадаг. Би ч мөн адил, яг одоо өнгөрснөө эргэцүүлж, одоотойгоо нүүр тулж, ирээдүйгээ төлөвлөж байна” гэлээ.

Бээжингийн хиртэлт

Гуамао дүүргээс Тянь Аньминий талбай хүрэх метронд сууж явах зуураа “New economic foundation” бай гууллагаас Дэлхийн улсуудын аз жаргалын индексийг жагсаасан тухай мэдээ интернэтээр уншлаа. Монгол Улс 151 орноос 146 дугаарт жагсаж, хо моол хамсан байхад “төмөр” төрийн нударган дор торниж буй хятадууд биднээс илүү аз жаргалтайд тоо цогджээ. Монгол ардчилсан орон, хэлэх, ярих, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг гойд (заримдаа хэтрүүлдэг ч байж мэднэ) эдэлдэг байхад хятадууд тийм биш.

Дэлхийн хамгийн хөгжингүй хотуудын нэг болох Бээжингийн иргэд Фэйсбүүк, Твиттер, блог зэрэг өөрийн үзэл бодлоо илэрхийлэх, бусдынхыг ч мөн тандаж болох цахим хуудсаар орох эрхгүй. Гэвч энэ бол аз жаргал, сэтгэл хангалуун байдлын илэрхийлэл биш ажээ. Метроны буудлаас гарч, шороон түмэн хүний урсгал сэтлэн Тян Аньминий талбай дээр зогсож байна би. Ард чиллын аранзал тугийг цу саар бялдсан хар өдрөөс хойш 23 жил өнг өрчээ. Бэтгэрсэн зүрхний шарх аньж амжаагүй байхад гаднын жуулчид мөнөөх талбайн хавтан дээр зогсоод, дурсгалын зургаа татуулж байх юм.

Харин дэргэд нь утаан хөшиг, суунагласан мананг сэтлэн өндөр барилгууд тэнгэр өөд тэмүүлэн “ургаж” бай на. БНХАУ ойрын 10 жилд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлтөөр АНУ-ыг гүйцэж, дэлхийн тэргүүлэх эдийн засаг бүхий улс болно гэх таамаг тэдэнд итгэл төрүүлнэ. Мэдээж, гол тоглолт Бээжингийн тайзнаа өрнөх биз ээ.  

“ДЭЛХИЙ: MADE IN CHINA”

“Wealth report”-оос гаргасан, эдийн засгийн хөгжлөөр тэргүүлсэн, дэлхийн хамгийн гол хотуудын жагсаалтад Бээжин Лондон, НьюЙоркийн дараа гуравдугаарт бичигджээ. Гэтэл аравхан жилийн өмнө эл жагсаалтад Бээжин эхний арвын гадна үлдэж байсныг дурдах нь зүйтэй. XX зуун, тэрний өмнөх зуунуудад Азийн орнууд Европын сүүдэрт нугдайж, төдийлэн торойж харагддаггүй л байсан. Гэтэл шинэ зуун, шинэ мянганд Азийн орнууд дэлхийн тавцанд ил гарч, тэгэхдээ бүр илүү, үсрэнгүй хөгжиж буурал тивийнхнийг, хөгшин Америкийг өвдөг чичрүүлж эхэллээ. БНХАУ, Японы эдийн засаг АНУ-ыг шил дарж, улмаар өвдөг шороодуулах хэтийн төлөв харагдаж байгааг шинжээчид бичиж байна.

Харин Азийн эл эзэрхийллийн түүчээ нь БНХАУ гэдгийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гээд яах билээ. Өдгөө тус улсын ДНБ-ий үйлдвэрлэл 5.8 их наяд ам.долларт хүрч, дэлхийн нийт ДНБий 9.6 хувийг эзэлж байна. Дэлхийг бөмбөрцөг дээр “Made in China” гэх шошго тавих л дутав гэх ёжтой үг бодитоор биелж эхэлсэн нь энэ. Дэлхийн банкны БНХАУ-ыг хариуцсан ахлах эдийн засагч Ардо Ханссон энэ онд тус улсын ДНБ-ий өсөлт 8.7 хувьтай байх болно гэх таамаг дэвшүүлсэн. Тэр алдаагүй байлаа. Мэдээж 5.4 хувьд хүрч дуулиан тарьсан инфляцын өсөлт, үл хөдлөх хөрөнгийн үнийн өсөлт, барилгын салбарын хөөс балаг тарьж мэдэх ч энэ зэргийн муу мэдээ хэтийн төлөвийг өөрчилж чадахгүй гэдгийг тэр хэлсэн. “Галт тэрэг нэгэнт эрчээ авсан” хэмээн Ардо Ханссон мэдэгдсэн. Ер нь дэлхий тэр чигтээ Хятадын их, бага нөлөөнд орсон гэдэгт эдийн засагчид гунигтайгаар тол гой дохиж байгаа. Яг л Хятадын (Азийн зарим орны аман зохиолд ч буй) эртний домогт өгүүлс нээр Рах хэмээх мангас сарыг залгиж, хиртүүлсэн гэдэг шиг хүчирхэг лууны аманд дэлхий өөрөө өнхрөөд орчихлоо. 

АЙСУЙ БЭЭЖИН 

БНХАУ-ын ДНБ-ий 73.2 хувийг үйлдвэрлэдэг Бээжин хотод “Fortune” сэтгүүлээс нэрлэсэн дэлхийн Топ-500 компанийн 41 нь бий. Энэ үзүүлэлтээр тэд Токиогийн дараа хоёрдугаарт бичигдэж эхэлжээ. Үйлдвэрлэлийн тэргүүлэх хот байсан Бээжингийн эдийн засгийн томоохон хөшүүрэг нь өдгөө санхүүгийн үйлчилгээ болж, улмаар энэ хот дэлхийн санхүүгийн гол төвүүдийн нэгд тооцогдож эхэлсэн.

Өнгөрсөн онд л гэхэд тус хотод байрлах 751 санхүүгийн байгууллагын нийт хөрөнгө 128.6 тэрбум юаньд хүрсэн тухай “Forbes” сэтгүүлд онцолжээ. Энэ бол дэлхийн санхүүгийн зах зээлийн томоохон тоглогч байсан Европ, АНУ-ын хотуудын хувьд аюулын харанга мөн. Дэлхийн улсуудын ам.долларт итгэх итгэл суларсан. Үүн дээр хятадууд дөрөөлж, юанийг Ази, Номхон далайн бүсийн, тэр дундаа Зүүн өмнөд Ази, БНСУ, Япон зэрэг улсын үндэсний нөөц валют болгож, улс хоорондын валютын бодлогод эрсдэлтэй асуудалд хамтран ажиллаж, ам.доллараас зайлсхийхийг уриалж байгаа.

Энэ ажиллагаандаа тэд Европын холбоог ч татан оролцуулахаар чармайж байгаа тухай HSBC банкны тэргүүн Стюарт Гулливер ярьж байсан. Энэ нь БНХАУ евро бүсийн өрийн бичгийг худалдан авснаар илт ажиглагдсан хэмээн шинжээчид бичиж байна. Улсуудын санхүүгийн тулааны гол тоглогчид, илэрхийлэл нь хотууд л байдаг. Үнэндээ Бээжин дэлхийн санхүүгийн тавцанд сүр дуулиантайгаар заларч, дэлхийн хүчирхэг компаниудыг, тэрбумтнуудыг соронзон мэт татаж эхэллээ. Энэ дундаас нээгдээд удаагүй байгаа Бээжингийн бизнесийн төв дүүрэг олны анхаарлыг ихэд татаж байна. Чаоянд байрлах Бээжингийн бизнесийн төв дүүрэгт “Fortune” сэтгүүлийн Топ-500 жагсаалтад багтсан дэлхийн 117 томоохон компани үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа нь атаархал төрүүлэхүйц тоо баримт мөн юм.

СҮҮДЭР 

Бээжин тэр чигтээ ногоон хот. Гэвч мод, цэцэгс нь ямар ч үнэргүй байдаг шиг БНХАУын эдийн засагт ч сөрөг тал ажиглагдаж эхлэв. Баян, ядуу хүмүүсийн орлогын ялгаа болон бүс нутгуудын хөгжлийн төвшин эрс тэрс ялгагдаж, эдийн засаг нь экспорт руу хэтэрхий хэлбийж байгаа зэрэг нь үсрэнгүй хөгжлийн зам дахь бартаа болж байна. Хүн амын тоо хэтэрхий их, дээр нь эрчим хүчний хүрэлцээ сайнгүй байгаа нь ч асуудал мөн. Гэвч өнгөрсөн жил БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлийн дарга Вэнь Зябао арванхоёрдугаар таван жилийн бодлогыг хэрэгжүүлэх ард түмний амьдралын төвшинг дээшлүүлэх “Хүн бол бүхний үндэс” гэсэн зарчим баримтлахаа мэдэгдсэн нь найдлага төрүүлж байгаа юм. БНХАУ-ын Засгийн газар бараг л анх удаа хүнийг чухалчилсан, гол төвөө бол госон үзэл баримтлал илэрхийлсэн нь олон улсын зүгээс эерэг хандлага дагуулсан. Ер нь бол БНХАУ-ын “Нэг өрх- нэг хүүхэд”-ийн бодлого нь зөвхөн хүн амын өсөлтийг хазаарласан хэрэг биш гэдэг нь хэдийнэ ил болсон. Хятад иргэд өөрсдийн үр удмаа үл дээхийн тулд эрэгтэй хүүхдийг шүтэж, үүний дүнд жилд мэндэлж буй нийт хүүхэд дунд эзлэх хөв гүүдийн тоо охидынхоос дунджаар 32 саяар илүү байж ирсэн. Энэ нь үсрэнгүй хөгжлийн босгон дээрх их бүтээн байгуулалтад гойд нэмэр болсон тооцоолол байв. Хятадын эдийн засгийн дуулиант өсөлт “Нэг өрх- нэг хүүхэд”- ийн бодлогын ачаар хэрэгжсэн ч өдгөө хүйсийн тэнцвэр нэгэнт алдагдсан учраас уг бодлогыг эргэж харах цаг ирснийг сануулж эхлэв. 

ИХ ГҮРНИЙ ХАЯЛГА 

БНХАУ-ын эдийн засгийн сэргэн мандалт Азийн бусад орныг ч араасаа дагуулсан. Дээр дурдсан “Wealth report”-ын тайланд дурдсанчлан өдгөө дэлхийн тэргүүлэгч 10 хотын жагсаалтад анх удаа Азиас дөрвөн төлөөлөл багтсан нь гуйвахгүй баталгаа байв. Бээжин, Шанхай, Сингапур, Хонконг гэх эдгээр дөрвөн хотын ард Токио, Сөүл гэсэн асаалттай танк бэлхнээ бий. Улмаар азиудыг нэг нүдээрээ ч хардаггүй шахам сэхүүн европчуудын бодол өөрчлөгдөж, томоохон компаниуд нь Азийн аль нэг хотод жижигхэн лангуу ч болов бий болгохын тулд уралцаж байна. Хөгжлийн туйлд хүрч, онгорхой хаалгагүй болтлоо чигжсэн Европтой харьцуулбал Азийн зах зээл өдгөө ч шинэхнээрээ. Дээр нь Европ, Америкийн хөгжлийн болон санхүүгийн асууд луудад дүн шинжилгээ хийж давуу, эрсдэлийг тооцоолсон, илүү гярхай тактикаар зүтгэж байгаа. 

АЗИЙН ИЖИЛСЭЛ

Энд нэг зүйлийг онцлох хэрэгтэй. Түүхийн шарласан хуудсыг болоод өнөөгийн нөхцөл байдлыг харвал Азийн тэргүүлэх эдийн засаг бүхий орнууд, бар улсууд улс төрийн хувьд дарангуйллын тодорхой хэлбэрийг өдгөө ч баримталж буй. Ажиглавал, Азид ардчиллын замаар хөгжилд хүрсэн түүхтэй улс цөөн. Бүгд л Засгийн газрын хатуу хараа хяналт, чанга гараар удирдуулж өнөөгийн зэрэгт хүрсэн аж. Сингапурын ерөнхий сайд асан Ли Куан Юүгийн хэлсэнчлэн ардчилал бол том хөлөг онгоцны асуудал. Том хөлөг онгоцон дээр хэн, яаж ч дэвхэцлээ гээд тэр живчихгүй. Харин жижиг завин дээр ардчилал хэмээн дэвхэцвэл тэр дорхноо сүйрэх бөлгөө. Эдийн засгийн болоод улс төрийн тогтвортой байдлыг бий болгосон Азийн орнуудын ижилсэл энэ. Өнгөрсөн сард Бээжинд БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлийн дарга Вэнь Зябао, Японы Ерөнхий сайд Ёсихико Нода, БНСУ-ын Ерөнхийлөгч И Мен Баг нар нэг жилийн дотор чөлөөт худалдааны гэрээ байгуулахаа мэдэгдэж, хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан тухай бид мэдээлсэн. Өнгөрсөн оны байдлаар дэлхийн эдийн засгийн 19.6 хувь, дэлхийн нийт худалдааны 18.5 хувь эдгээр гүрэнд ногдож байсан юм. Энэ эвсэл Азийг Европтой өрсөлдөхөөр зэхэж буйг харуулж байгаа бол нөгөө талаар БНХАУ, АНУ-ын өрсөлдөөн ил тод болсныг зарласан хэмээн тоймчид бичиж байна. Ийнхүү их гүрэн БНХАУ, нийслэл хот Бээжин нь бодлогын болоод эдийн засгийн тулааны өмнө ирээд байна. Том байхыг, тэргүүлэх эдийн засагтай орон болохыг, дэлхийг өөрөөсөө хамааралтай болгохыг тэд өөрөө хүссэн шүү дээ.