Салхи биднийг хөтөлнө: Төгсгөл

Истанбул, Улаанбаатар хот таван цагийн зөрүүтэй. Харин хөгжлийн хувьд тэд биднээс бараг л хагас зуунаар түрүүлж дээ гэсэн бодол тээсээр нутаг буцлаа. Истанбулыг зорих замд онгоцны зорчигчдын дийлэнх нь монгол хүмүүс байсан бол буцахад бүрэлдэхүүн нь эрс өөрчлөгдсөн байв. “Lonely Planet: Mongolia” гэсэн ном барьсан гадаадынхан л дүүрэн. Хөгжил дэвшилд тэмүүлэх хил хязгааргүй хүсэл тэднийг маань Туркт аргамжин хоцорчээ. Цогтоогийн Туркт албан ёсоор байх 30 хоногийн виз дуусахад яг 13 хоног үлдсэн учраас тэр эмээх зүйлгүйгээр намайг Ататюркийн олон улсын нисэх онгоцны буудал руу хүргэж өгсөн. Харин түүний гэргий болон Соёмбо өглөө нь надад борцтой шөл хийж өгөөд, салах ёс гүйцэтгэн ажилдаа явцгаасан юм. Тэд өглөө бүр ажилдаа гарахын өмнө арцаар биеэ нар зөв гурав тойруулцгаадаг бөгөөд зам зуур цагдаатай таарахгүй байх дом юм болов уу гэж дотроо бодов. Би ч мөн адил Монгол руу нисэхийн өмнө арцаар биеэ утсан.

ХИЛ, ХЯЗГААРГҮЙ ХҮСЭЛ

Хуримаас тарж ирдэг өдөр гэрт нь цагдаа нар дахин ирж, мөнгө нэхсэн болохоор Соёмбоогийн сэтгэл санаа сайнгүй л байсанд одоо ч миний сэтгэл зовсон хэвээр. Туркийн цагдаа нарт нэг л нүдлэгдчихвэл амар заяа үздэггүй бөгөөд тэр өдөр хөршүүд нь гэрийнх нь үүдэнд цуглаж, Соёмбоог өмөөрсөн хэдий ч дийлээгүй. Тэд 250 лир (190 орчим мянган төгрөг) буюу бараг л долоо хоногийнх нь цалинтай дүйцэх хэмжээний хахуул авч байж салсан юм. Цагдаа нар хэзээ дахин ирэх бол, 30 хоногийн виз нь дуусвал Цогтоо ч мөн адил сарын цалингийнхаа багагүй хувийг цагдаа нартай хуваалцах болно доо гэхээс буцах замд нойр хүрч өгс өнгүй. Гэтэл үл ялигхан илүү цалингийн төлөө ийм их зовлон, бэрхшээлийг туулдаг болохыг гадарлаа ч үгүй яваа Б.Хишигжаргал боломж л олдвол гадаадыг зориход сэтгэл зүйн хувьд бэлэн байгаа. Монголд ирээд түүнтэй дахин уулзахад хичээлийнхээ хажуугаар солонгос хэлний сургалтад суухаар шийдэж, ээж ааваасаа төлбөрийн мөнгө хүссэн тухайгаа ярив. Би гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа хүмүүсийн тухай өөрийн нүдээр үзсэн болгоныг түүнд хуваалцсан. Гэсэн ч тэр “Хүн болгоны хувь тавилан адилгүй шүү дээ. Магад намайг гадаадад гарвал сайхан ажил таарч, их мөнгө олох аз тохиох ч юм билүү” гэж хариулсан юм.

Соёмбоо, Цогтоо, түүний эхнэр, ер нь гадаадад ажилахаар явж буй хүн бүр л түүн шиг өөдрөгөөр сэтгэж, ахиад нэг л алхвал аз жаргал яг бий гэж боддог байх. Гэвч сугалаа авсан хүн бүрт хонж вор таардаггүй шүү дээ. Шинэ цагийн нүүдлийн жимээр явсан сур валжлагынхаа турш би нийт 6180 км зам туулжээ. Энэ зуур надтай дайралдсан, миний уулзаж ярилцсан хүмүүсийг зугатах хүсэл л нэгтгэж байв. Байгаа газраас нь илүү сайхан амьдрал хаа нэгтээ бий л гэж сонсвол тэд маань хаачихад ч бэлэн. Дэлхий гэх ганцхан эх га зарт амьдарч буй ч улс, үндэстэн болж хуваагд сны хэрэг юу билээ амин хувийн асуудлаа л илүүд үзэх нь мэдээж. Гэтэл Монголоос хүн бүр явахыг хү сэх болж, үүнийгээ ч гүйцэл дүүлж байхыг нүдээр үзсэнээс хойш энэ орны ирээдүй хэний гарт байна вэ гэсэн хоржоотой асуулт намайг шаналгах болов. Өдгөө Монголд уул уурхайн салбар эрчимжиж, бүтээн байгуулалтын ажил дөнгөж л эхэлж байна. Гэтэл Цогтоо шиг, Соёмбоо шиг залуус гадаадад харх мэт харанхуй гудамж бараадан нуугдаж, нугдайж явахыг илүүд үзээд явав. Гэтэл эсрэгээр гадаадын ажилчид Оюутолгой, Тавантолгой зэрэг томоохон төслүүд болон барилгын салбарт ажиллахаар, Монгол Улсыг боломж гэж хараад ирж байгаа нь нэгийг хэлэх шиг. Дэлхий нийтээр Монголыг “Азийн шинэ бар” болно хэмээн харж байхад монгол залуус юу хүсэж гадаадыг зорьдог юм бэ.

ҮЛГЭРИЙН ТӨГСГӨЛ

Социализм, коммунизмын үлгэрийн сүүлчийн он жилүүд дуусаж, “Зах зээлийн ний гэмд л шилжчихвэл бүх юм өөгүй сайхан бол чихно” гэсэн хүрэх газар, онох байтай байсан бол одоо бидэнд юу ч алга. Ийм жингүйдэл хэр удаан үргэлжилж, өнөөгийн монголчуу дын нүүдэл хаана хүрээд зогсох бол. Энэ асуултын хариуг бидний хэн маань ч үл мэднэ. Гэтэл төр, засгийн эрхмүүд 20 жилийн да раа Монгол Улс хөгжлөөрөө дэлхийд тэрг үүлж, нэг хүнд ног дох ДНБ-ий хэмжээгээр барууны орнуудынх тай ижилхэн болно хэмээн сурталдаж байгаа нь бодит амьдралын хил шугамаас хэтэрхий хол давхисан мөрөөдөл гэдгийг очсон газар бүртээ мэдэрч байв. Өндөр шилэн барилгууд хөшилдөх Улаанбаатараас гармагц орхигдсон сумд, хөгжил хүлээж цөхсөн уйтай саарал байшингууд дайралдна. Сумын төвийн амьдрал бусад тай харьцуулбал удаан, энд ер нь хүн амьдардаг юм уу гэмээр нам жим.

Хотын дугаартай машин явбал хөдөөгийн хүүхдүүд дагаад гүйдэг нь ч хэвээр. Энэ хэсэг газар 20 жилийн дараа барууны хот, суурин лугаа хөгжинө гэж итгэхэд бэрх. Улаанбаатарын хүүхдүүд хичээлдээ таксигаар ирж, үнэтэй брэндийн сүүлийн үеийн загварын хувцас өмсөж, дэвтэр биш зөөв рийн компьютер дээрээ хичээлээ хийж байхад эндээс 720 км-ийн зайд байх сумын төвийн хүүхдүүд өвлийн хүйтэнд хацраа хайруулан байж сур гуульдаа ирээд, жижүүр сурагч нь галаа түлж ангиа дулаацуулсны дараа хичээлээ эхэлдэг. Тэд даарахгүйн тулд хичээл дээрээ хөвөн тэй тэрлэг тэй сууна. Нэг улсын, ижил насны хүүхдүүдийн хоёр өөр амьдралын төрх, эрс тэс ялгаа өнөөдөр ч хэвээр байгааг эндээс харж болно. 20 жилийн дараа тэд ямар хүмүүс болцгоох бол.

Амьдралын түвшин, үзэж харсан бүхнээр адилхан байж чадах болов уу. Сумын төвийн айлуудын цонхноо хаашаа ч юм тууштай ширтэж, гансарсан царай олныг харж байв. Хотын хүмүүс цонхоороо яаран алхах хүн урсгал, замаар нисэлдэх машины цуваа гэхчлэн завгүй хэмнэл, хөдөлгөөнийг тольд дог бол хөдөөгийн иргэд дүнсгэр байшин, уйтгартай гэгч жирийсэн банзан хашаанууд, эсвэл зүгээр л юу ч үгүй нүцгэн тал руу хараа сунгадаг. Тэд ийн суухдаа чухам юу бодож, юу хүлээдэг бол оо гэдгийг би үргэлж мэдэхийг хүсдэг байв. Магадгүй тэд ямар нэг өөрчлөлтийг л хүлээж суудаг болов уу даа. Амьдралын нөхцөл нь тэнгэр газар мэт ялгаатай байхад бид тэднийг хөдөөнөө амьдар гэж ятгах нь зөв үү. Эсвэл тэднийг нийслэлд ир ээ гэж уриалах уу. Америкт, эсвэл Туркт амьдралын түвшин Мон голын сумаас ч, нийслэлээс ч дөнгүүр байдаг. Тэгвэл хамтдаа тийшээ нүүх юм уу.

ЭЦЭСТ НЬ

Сурвалжлагын маань баатрууд бүгд л хүсэл, мөрөөдлийнхөө төлөө нэг алхам хийжээ. Матад суманд малтай, орон гэртэй, өмчлөх газартай байсан гэрээ орхиж Б.Хишигжа ргал Улаанбаатарт ирээд “Долоон буудал”-д түрээсийн байшинд амьдарч буй. Хотын иргэн шил аваагүй тэрбээр оюутан нэртэй сул иргэн болов. Хотыг завхруулж буй гэж бидний адладаг хөдөөгийн хүмүүсийн тоог л нэгээр нэмэв. Харин Улаанбаатарт таван ханатай гэртэй, “Mark II” машинтай, тогтсон ажилтай, эхнэр хүүхдийн хамт халуун дулаан амьдарч байсан Цогтоо энэ бүхнээ орхин Туркийг зорьсон. Гэвч тэнд халаалтгүй умгар өрөөний хүйтэн плитан ша лан дээр унтаж, хүн амьтанд харагдахг үй дальд чин амьдрах тохиол түүнийг угтсан. Одоо тэгээд яах вэ? Энэ асуултыг би хоёуланд нь тавив. Б.Хишигжаргал солонгос хэл сураад, яадаг ч байсан Өмнөд Солонгос руу гарч амьдарна гэж хариулсан бол Цогтоо буцахад хэдийнэ оройтсон учраас эндээ ажиллаж, хангалттай мөнгө цуглуулсан үедээ Монгол руугаа явна гэлээ. Тэд хоёул энэ хариултдаа туйлын итгэлтэй байсан юм.

Хотод ирсэн хойноо Цогтоотой интернэтээр дахин холбогдоход визний хүчинтэй хугацаа нь дууссан тухай дуулгасан. Түүний байгаа газрыг цагдаагийнхан хэдийнэ нүдэлсэн учраас өөр газар руу нүүхээр шийдсэн гэнэ. Нийтлэлийнхээ төгсгөлд өөрсдийнхөө амьдралын тухай үнэн төрхийг, үзэл бодлоо цааргалалгүй илэрхийлж, цаг гаргаж байсан ярилцагчиддаа талархаж буйгаа илэрхийлье. Хөгжлийн салхи та бүхнийг хүссэн амьдралд тань хөтлөөсэй гэж чин сэтгэлээсээ хүсье.