Брэд Коиэр: Эрэл маань намайг энд авчирлаа

Маргааш онцгой орой байх болно. Учир нь алдарт Л.Бетховен, Ф.Мендельсоны гурвалд зориулсан сонгодог бүтээлүүд Монголын ДБЭТ-ын тайзнаа анх удаа эгшиглэнэ. Хийлч Ц.Галбадрах, морин хийлч Ц.Бэхбат, төгөлдөр хуурч Б.Оюу нарын "Classic Trio" концерт энэ үдэш ганцхан удаа тоглогдох гэж байна. Бид АНУ-ын удирдаач Брэд Коиэртой тоглолтын бэлтгэлийн үеэр нь уулзаж, ярилцлаа.     

         -Хавар ирсэн ч гэлээ Монголд хүйтэн хэвээрээ байна. Та энд ирээд даарав уу? 

     -Харин ч надад сайхан санагдаж байна. Сүүлийн хэдэн жил Санкт-Петербург ажиллаж, амьдарсан. Тэндхийн цаг агаар чийглэг, хүйтэн байдаг нь бараг эндхээс илүү "хорлонтой". Хэдийгээр Монголын хүйтэн цаг агаар, салхины хурдаас болж нислэг маань хойшилсон ч гэлээ намайг сэргээж байна. 

         -Тухайн өдрийн тоглолтод цаг агаарын байдал нөлөөлдөг үү? 

   -Хөгжимд баяр, гуниг, эрч хүч, намуун зөөлөн гээд сэтгэлийн маш оло нхөдлөл илэрхийлэгддэг салхин, шуурга, цас, бороо гээд байгалийн элдэв үзэгдэлтэй төстэй. Тухайн өдөр цаг агаар ямар ч байлаа гэсэн бидний тоглолтод сайн нөлөө үзүүлэх нь их. 

-Та найман настайдаа хоорт зосгож, дараа нь төгөлдөр хуураар хэсэг зуур хичээллэсэн юм байна. Одоо харин удирдаач. Багын тэр бүх хичээл зүтгэл удирдаач болоход өөрийгөө бэлдэх үйл явц байв уу, эсвэл тухайн үед үнэхээр төгөлдөр хуурч болъё гэж бодсон юм уу?

-Манай гэр бүлд сонгодог урлагаар замнасан хүн байгаагүй. Би анхных нь. Эхэндээ миний дотор удирдаачийн совин байгаа эсэхийг мэдэх нь битгий хэл ийм мэргэжил байдаг эсэхийг ч мэдэхгүй явсан. Багадаа дуулах дуртай байсан учраас л хоорт зогсож, дараа нь найз маань төгөлдөр хуураар хичээллээд байхаар нь дагачихсан. Харин дараа нь онцгой нэгэн тохиолдлоор анх удаа удирдаачийг ойроос харж, мэдрэхэд надад их сайхан санагдаж билээ. Тэр хүн хөгжимтэй хэрхэн холбогдож, мэдэрч, түүнийгээ бусдад хэлмэрчилж, тэднийг удирдаж байгаа нь их өвөрмөу байсан л даа. Тэгж л би удирдаач болвол ямар гэж бодсон. Миний харсан тэр бүхний цаана чухам юу байгаа юм гэдгий нээхийг хүссэн нь одоо мэргэжил маань болсон байна.

-Ихэнх удирдаач 40-45 насандаа оркестр удирдаж эхэлсэн байдаг. Хөгжмийг мэдэрч, мэргэшснийхээ дараа л тайзнаа гардаг, их хожуу боловсордог мэргэжил шүү дээ. Харин та бол гуч гарч яваа залуухан удирдаач. Нас залуу байхын зовлон хэр мэдрэгддэг вэ?

-Тийм ээ, таны хэлсэн шиг гоцлоочид, оркесторт суудаг ч хөгжимчид ч юм уу, олон жил ажилласныхаа дараа л туршлага сууж, удирдаач болдог. Урьдын жишиг ч  ийм. Гэтэл өнөө цагт бүх юм хувьсаж байна. Бүтээлүүд хүмүүст амархан хүрч, жишээ нь, өмнө нэг өдөр нэг л концерт үзэж, сонордох боломжтой байдаг байсан бол одоо гэртээ суугаад л арав, хорин концерт үзэж болдог болжээ. Судлах зүйл, материаллаг бааз ч түгээмэл, элбэг байна. Тэгэхээр залуу хүмүүс өөрийгөө хурдан чадваржуулж, удирчаад болоход үгүй гэх газаргүй. Харин нөгөө талд, хэдийгээр бүхнийг гүйцэд сурсан байлаа ч залуу удирдаачид бэлэн оркестр олдох нь ховор. Бид бэлэн оркестр хүлээлхгүй, өөрсдөө эрж хайгаад л явж байна. Магадгүй ингэхийн тулд маш хол зам туулж, өөрийгөө таниулах, хэрэгтэй болдог. Энэ амаргүй ч, бидний хувьд бас л нэг том хичээл болж өгдөг юм.

-Магадгүй та үүнийг л хайж Монголд ирсэн байж болох. Хаа байсан Америкаас Монголд ирж, эдгээр уран бүтээлчтэй хамтран тоглолт тавих саналыг зөвшөөрсөн хамгийн гол шалтгаан тань юу байв?

-Бэхээ, Галаа нартай найзаараа дамжуулан танилцсан. Монгол орноор аялахын зуур, ийм тоглолтод оролцох боломж байна гэж надад хэлэхэд нь бэлэг шиг л сайхан санагдсан. Хаа нэгтээг зорьж оркестр удирдахыг, чадвараа дээшлүүлэхийн сацуу өөрийгөө нээж харуулах ийм л зүйлийг би хүсэж, хүлээж байлаа. Энэ бол харилцан бие биедээ тусалж буй үйл явц. Бас эдгээр гурван хөгжимчний хоёр нь гадаадад байж байгаад эх орондоо буцаж ирээд тоглолт тавихаар зэхэж байгаа гэж сонссон. Би ч бас ОХУ-д хэдэн жил ажиллаж байгаад, саяхан эх орондоо (АНУ) ирээд өөрийгөө таниулах гэж хичээж байгаа учраас тэднийг ойлгож, бас чадлаараа дэмжихийг хүссэн учраас би энд ирээд байна.

-Л.Бетховен, Ф.Мендельсон, Ж.Вердийн гурвалд зориулсан хөгжмүүдийг бид анх удаагаа эх орныхоо тайзнаас сонордох гэж байна. Энэ бүтээлүүдийн агуу нь чухам юундаа байдаг юм бэ?

-Гурвалд зориулж бүтээл хийнэ гэдэг маш хэцүү. Хөгжмийн зохиолчид нэг гоцлоочид зориулаад оркестртой хамтарсан зохиол бичих нь л том шалгуур болдог. Зарим нь чаддаг ч үгүй. Нэг бол гоцлооч нь тодроод, оркестр нь хаягдах ч юм уу, яг балансыг нь олох амаргүй байдаг болохоор тэр. Харин Л.Бетховен энэ хөгжмийг бичснээр маш том зүйлийн ард гарч, сонгодог урлагт нэгэн үнэ цэнэтэй бүтээл үлдээсэн. Гурван гурван гоцлооч хөгжимчин байхын дээр тэдгээрийн хоорондох уялдааг л олно гэдэг амаргүй. Л.Бетховен “Гурвалд зориулсан концерт”-тойгоо зэргэцэн тухайн жилээ III, V симфонио бичиж дуусгасан байдаг. Тэр үед тэрбээр бид одоо мэддэг болсон шиг агуу хөгжимчинд “хувилж” байсан учраас өөрийгөө шинээр нээж, шинийг эрэлхийлж байсан нь харагддаг.

Харин Ж.Верди “La Forza del destino” бүтээлээ миний сурч, ажиллаж байгаад ирсэн ОХУ-ын Санкт-Питербургт нээж байсан нь надад онцгой санагддаг. Учир нь Ж.Верди тэр бүр олон газар дуурийн нээлт хийж яваад байдаггүй юм. Тухайн үед түүнд найзууд нь санал тавьж, тэр ОХУ-д ирсэн шиг би мөн адил найзуудаараа дамжуулан Монголд ирээд, дээрх бүтээлийг удирдах гэж байгаа нь надад сайхан санагдаж байгаа.

-Хоолойн чадал шаардсан бүтээл гэж байдаг. Тэгвэл удирдаач нарын хувьд  гарын техник шаардсан бүтээл байх уу?

-Удирдаачийг оркестрийн урд гаргаад ямархуу чансаатай этгээд вэ гэдгийг нь шалгахаар бол И.Ф.Стравинскийн хөгжмийг дохиулдаг юм. Түүний хөгжмүүд маш шалгуур болж өгдөг. Гэхдээ бүхий л хөгжимд өөрийн гэсэн үнэ цэнэ, шалгуур бий шүү дээ. Тухайн хүн хэр авьяастай юм, дотоод хөгжмөө хэрхэн мэдэрч, түүнийгээ хэрхэн илэрхийлдэг вэ гэдгийг бүх л хөгжим шалгаж байдаг.

-Зөвхөн гарын техникийг эзэмшихийн тулд та хэр олон жилийг зарцуулсан бэ?

-Анхлан суралцаж байхдаа хэдэн долоо хоногийн турш хөгжимгүйгээр, зөвхөн биеийн хөдөлгөөнөө хянах, өөрийнхөө биеийг хэрхэн хөдөлж байгааг анзаарах, үүнд анхаарал тавих дасгал хийдэг байсан. Дараа нь ОХУ-д очиход багш маань тогтвортой байхыг хамгийн чухалд үзэж, сургасан. Сурах явцдаа гарын техникээ улам хөгжүүлж байснаас биш одоо би үүнийг өөрийн болгож, эзэмшиж чадлаа гэж хэзээ ч бодож байгаагүй. Ер нь тэр цэгт хүрэх ч үгүй байх. Өөрийнхөө хөдөлгөөн бүрийг хянана гэдэг бидний хувьд их чухал л даа. Хоёр гараараа зэрэг, эсвэл ондоо ондоо хөдөлгөөн илэрхийлэхэд хяналттай байх нь маш их хэрэгтэй. Хөгжимдөө хэтэрхий уусаад, гарын хөдөлгөөнөө мартчихвал бүх юм дуусаа л гэсэн үг. Бас гарын техникийг зөв сурахгүй бол хожим гэмтэх, өвчтэй болгох эрсдэл их.

-Өдөр бүр хөдөлж, түүнийгээ хянаж, сургуулилж байдаг болохоор биеийн тамирын дасгал хийх ч хэрэггүй юм шиг байна, тийм үү?

-Тийм ээ (инээв).

-Төгөлдөр хуурчидтай адилаар та нар ч бас гараа хайрлаж, гамнаж байх ёстой болдог байх тийм үү?

-Зөвхөн гараа ч биш үргэлж хөдөлж байдаг болохоор бугуй, тохой, мөр, нуруугаа бас хамгаалах, гамнах хэрэг гарна. Үүнээс гадна тайзан дээр удирдаачдын зогсдог индэр дээр ажиллаж сурахын тулд маш их цагийг зарцуулдаг. Тэнд яаж байрлах, хөдөлгөөнөө, зогсолтоо өөрчлөхөд яах вэ гэдгийг сурдаг зэргээс харвал удирдаач хүн биеэ хэрхэн гамнах ёстой байдаг нь харагдаж байгаа биз. Нэг хөдөлгөөнөө олон удаа давтдаг болохоор удирдаачид мөрөндөө гэмтэл авах тохиолдол элбэг. Хэрэв биедээ гамтай байхгүй бол нэг л өдөр гар нь хөдлөхөө байчихна. Тайзнаас бууж ч амжилгүй нас барсан цөөнгүй удирдаач байдаг. Зөвхөн биеийн гэлтгүй сэтгэл зүйн хувьд ч өндөр ачаалалтай байдаг. Зүрх хурдан хурдан цохилно, бүтэн оркестрийн дунд ганцаарханаа зогсоод хөгжмийг мэдэрч, хөгжимчдийг удирдахын тулд харцнаас эхлээд чихний сонор хүртэл өндөр байх хэрэгтэй.

Уг нь би хөлбөмбөгт дуртай. Тэгсэн дунд сургуульд байхдаа тоглолтоос долоо хоногийн өмнө найзуудтайгаа тоглож байгаад ядам хуруугаа гэмтээж, оркестроо удирдаж чадаагүй. Тийм болохоор өөрийгөө дуртай зүйлээсээ хүртэл чөлөөлсөн.

-Та Монголд ирсэн даруйдаа тоглолтын бэлтгэлд оролцож байгаа гэдгийг сонссон. Маргааш болох тоглолт ер нь ямархуу болох мэдрэмж төрж байна вэ?

-Энд оролцож байгаа хүмүүст нэг ижил тал байна. Тэд бүгдээрээ шинийг эрэлхийлж, маш их хичээл зүтгэл гаргаж, хөгжимд өөрийгөө зориулж буй нь надад мэдрэгдсэн. Хүнд аливаад өөрийгөө зориулаад, түүгээр дамжуулан бусдад ямар нэг юм өгөхийг хүсэж байгаа гэдэг нь маш эрхэм чухал зүйл. Тиймээс би энэ тоглолтын нэг хэсэг нь болж байгаадаа баяртай байна. Үзэгчид ч гэсэн энэ сэтгэлийг мэдрээд, ямар нэг зүйлийг олоод буцна гэдэгт би итгэлтэй байгаа.