Томас Балмес: Энэ миний төсөөлсөн Монгол биш байна

'Babies' киноны найруулагч Thomas Balmes 

           

2010 онд нээлтээ хийж, тухайн жилийнхээ шилдэг баримтат киноны нэгээр шалгарсан алдарт “Babies” киноны найруулагч Томас Балместай Монголд ирээд байхад нь уулзлаа. Тэрбээр уг киноныхоо хоёр дахь ангийг удахгүй эхлүүлэхээр зорьж буй юм байна. Бид “Babies” киноны амжилт болоод өөрчлөгдөж буй дэлхий ертөнц дэх алаг үрсийн талаар ярилцлаа.

-Та 15 жилийн өмнө “Babies” киноны зураг авахаар энд ирж байсан. Энэ удаа юу таныг Монголд авчрав?

-Монголд хэзээ нэгэн цагт эргэн ирнэ гэдгээ мэддэг байсан. Тэр нь ч биелэж, энэ удаа баримтат киноны төслийн ажлаар ирлээ. Тэр зуур Баяраатайгаа (Баяржаргал, “Babies” киноны гол дүр) уулзлаа. Одоог хүртэл нутагтаа амьдарч байгаа, бас сургуульд орсон байна. Бас нэг шалтгаан нь, би “Babies” киноныхоо үргэлжлэлийг хийх гэж байгаа. Есдүгээр сараас зураг авалтаа албан ёсоор эхлэхээр төлөвлөсөн. 

-Кинонд Баяраа, Понижао (намиби охин) хоёр хөгжил дэвшлээс хол, байгальтай ойр аж төрдөг онгон зэлүүд ахуйн төлөөлөл болж сонгогдсон байх. Харин 15 жилийн дараа ирэхэд хэр их зүйл өөрчлөгдсөн байна вэ. Баяраагийн гэр бүл жишээ нь язгуур шинжээ бага багаар гээсэн байгаа болов уу?  

-Яг үнэндээ надад энд ирээд жаахан гунигтай санагдсан. Тэр хөдөө нутагтаа аж төрж буй хэвээр боловч бүх зүйл энэ хэдхэн жилийн хугацаанд маш их өөрчлөгдсөн байна. Монголын онцгой соёл, ахуй ч татарч байгааг ч анзаарлаа. Ерөнхий зургаар нь авч үзвэл миний анх сонгож байсан дөрвөн хүү болоод тэдний гэр бүл, орчин нөхцөл хоорондоо ялгарах юмгүй болж. 

-Та өөрөө энэ хугацаанд уран бүтээлч болоод хувь хүний хувьд яаж өөрчлөгдөв?

-15 жилийн өмнө бол арай залуу байж. Даяаршил, мэдээллийн түрэмгийллээс зугатах оролдлого зоригтой хийдэг байсан. Тэр хэрээр дэлхийгээр нэг аялсан. Харин одоо би гурван хүүгийн аав. Дээр нь “Babies” киноныхоо дөрвөн хүүхдийг өөрийн үрс шиг боддог. Илүү хариуцлагатай, тулхтай болж ирж байна л даа. Гэхдээ уран бүтээлээ орхиогүй. Энэ хугацаанд “Happiness”  гэж бүрэн хэмжээний уран сайхны кино хийсэн.

-“Happiness” кино даяаршил, мэдээллийн түрэмгийлэл гээд буй эсрэг хариу болсон бүтээл шиг санагдсан. Улс, үндэстэнүүд нэг нь нөгөөгөөсөө онцгойрох юмгүй цул хавтгай болоход телевиз яаж нөлөөлж байгааг хүчтэй гаргасан байна билээ. Телевиз үнэхээр тийм хүчтэй зэвсэг мөн гэж үү?

'Happiness' movie poster 

-Мөн байлгүй яахав. “Happiness” киноны зураг авалтыг Бутанд хийж, есөн настай ламхайн амьдралын өөрчлөлтийг гурван жилийн турш дагасан. 1998 оныг хүртэл Бутаны тэр жижиг тосгонд интернэт, тэр байтугай телевиз байгаагүй. Тухайн жил анх удаа тэнд телевизийн суваг хүрч, түүнээс хойш тосгоныхны амьдрал хоромхон зуур өөрчлөгдсөн. Тун удалгүй хүчирхийлэл, хар тамхи гээд бүхий л муу муухай тэнд бууриа засаж эхэлсэн жишээтэй. Үүнд телевизийн гүйцэтгэсэн үүрэг маш их. Ер нь телевиз цөмийн зэвсгээс ч илүү хөнөөлт чанартай эд. Жишээ нь, хүүхдүүд сургуульдаа явахын өмнө, сургуулиасаа тарж ирээд телевиз л ширтэж өдрийг бардаг болсон. Хичээл дээр нь заадаг бүхнээс өнгө будаг, дуу шуум, сонирхол татах байдлаараа илүү учраас хүүхдүүд жинхэнэ “боловсрол”-ыг зурагтаас л авч байна. Гэтэл зурагтаар юу гардаг билээ? Миний бодлоор улс гүрнүүд боловсролд мөнгө хаяхын сацуу, телевизийн контентийг хүнд, хүүхдэд ээлтэй, хэрэгтэй байх тухайд анхаарах ёстой. Телевизүүд өөрийн эх орны, дотоод контент олшруулахыг төр, засгийн зүгээс дэмжих хэрэгтэй. Барууны телевизийн хүчирхийлэл ямар хүчтэй явж буйг харамсалтай нь ихэнх нь ойлгохгүй байна л даа.

-Та өөрөө медиа бүтээгдэхүүн хийдэг хэрнээ ингэж их эсрэгүүцэж буйг чинь гайхаж байна шүү.

-Би телевизийг үзэн яддаг. Гэхдээ энэ нь зөвхөн одоогийн, арилжааны телевизүүдийг хамруулж байна л даа. Миний багад телевиз гэдэг зүйл өөр байсан. Одоо бол энэ салбар цэвэр мөнгөнийх болсон учраас юу хэрэгтэйг биш юу хүний сонирхлыг татаж, мөнгөний урсгал нээх вэ гэдэгт анхаардаг. Харамсалтай үнэн гэвэл, телевизийн салбар хэр их хөгжих хэрээр дэлхий улам бохир, “заваан” болж байна. Үзэн яддаг гэсэн нь ийм учиртай. Манай гэрт зурагт байдаггүй. Үүний оронд манайд том дэлгэц, DVD тоглуулагч бий. Түүгээрээ хуучны, сайн кинонуудыг үздэг. Телевизээс чадах чинээгээрээ зугатаж буйн маань хамгийн том илрэл энэ. Би Хятадаар аялаж явахдаа 90 гарсан эмээтэй уулзсан. Тэр хүн амьдралынхаа турш телевиз гэдэг зүйлийг нэг ч удаа харж байгаагүй гэсэн нь надад онцгой санагдсан.

-Та мэдээллийн түрэмгийлэл, даяаршлийг тууштай эсэргүүцдэг хүн. Бас дэлхий хөгжих тусмаа улам бүр тамын газар болж байгаа тухай нэг ярилцлагадаа дурдсан байсан. Тэгвэл таныхаар дэлхийн хамгийн сайхан үе хэзээ байсан бэ? 

-Дэлхий II дайны дараах үе. Нэг том сөргөлдөөний ард гарсан хүмүүс зүгээр л тайван амьдрахаас илүүг хүсэхээ больсон. Тэр хэрээр амгалан байсан. Тэр үед телевиз, хэвлэл мэдээлэл ч өөр, одоогийнхоос хурд багатай, үйл явдал бүрийг алдахгүй авахыг хичээдэггүй байсан нь одоо бодоход эерэг зүйл байж. Сирид бөмбөг дэлбэрч, Иракт хэдэн зуун хүн алагдаж байгаа тухай өөрт ямар ч хэрэггүй мэдээллийг бид авдаггүй байсан. Одоо бол бүхий л зурагт үхэл, сүйрлийг бараг баярт үйл явдал шиг алдалгүй мэдээлдэг болж.

-Таны бүтээлүүдийн сэдэв өөр ч соёлын ялгаа, давтагдашгүй ахуй болон өөрчлөлтийг дагасан маягтай байдаг. Бас элдэв хурц өрнөлийн оронд бодит байдлыг үзэгчдэд өнгө будаг нэмэлгүй харуулдаг нь өнөөгийн кино урлагийн хэв маягийн эсрэг нь байна. Ер нь бодит байдлыг харуулах нь, баримтат кино хөгжихийн чухлыг та юу гэж хардаг вэ?

-Би өөрийгөө баримтат киногоор дагнадаг гэж хэлэхгүй. “Happiness” жишээ нь уран сайхны кино байсан. Харин “Babies” бол өөр л дөө. Тэнд ямар ч зохиол, тэр байтугай харилцан яриа ч гарахгүй. Энэ нь сул тал, сонирхолгүй санагдуулах гол хүчин зүйл мэт байж магадгүй ч “Babies” киноны хувьд үр дүн эсрэгээрээ гарсан. Ямар ч харилцан яриагүй, зохиолгүй, цэвэр бодит байдал учраас дэлхий аль ч улсын иргэн, ямар нэг хэлний бэрхшээлгүйгээр зүрх сэтгэлээрээ мэдэрч, бүрэн дүүрэн ойлгох боломжтой болсон. Ер нь би киногоороо ямар нэг асуудал гарган ирж, түүнд хариулт өгч, үнэлж дүгнэж, цэгнэхийг зорьдоггүй. Бодит байдлыг дэлгэж, үзэгчид бодох, өөрөө ухаж ойлгох, улмаар үнэлэлт, дүгнэлт хийх эрхийг нь үлдээхийг хичээдэг.

-“Babies” киног тухайн үед баруунд хэр хүлээж авсан бэ. Бид уг бүтээлийг кино театрт үзсэн, энэ кинонд монгол хүү тоглосон гэдгээс өөр мэдээлэл багатай байна.

-Америкт маш их амжилт олсон (нийт 543 кино театраар хүрч, дэлхий даяар 9.4 сая ам.долларын орлого олсон). Тухайн жилийнхээ шилдэг арван баримтат киноны нэгээр шалгарсан. Дашрамд, киног үзсэн бараг бүх хүн Баяраад хайртай болсон. Түүний эрх чөлөөтэй байдал, Монголын нууцлаг бөгөөд үзэсгэлэнтэй, өөрийн гэсэн үнэт зүйлтэй оршихуйтай нийлэхээр хайрлахгүй байхын аргагүй л дээ. Киноны Баяраагийн хэсгүүдэд даяаршсан нийгмийн хаанаас ч олж харахгүй ховор, нандин, өвөрмөц зүйлс гарч байсан болохоор тэр. Тийм учраас Баяраагийн хэсэг киноны дийлэнхийг эзэлсэн. Энэ киноны дараа Монголын зорих жуулчдын тоо бага ч болтугай өссөн байх гэж найдаж байгаа.   

-Киноны дараа хүмүүс танаас ямар асуулт хамгийн их тавьж байв?

-Аюулгүй байдал. Бараг бүх хүн надаас Баяраагийн аюулгүй байдлын тухай асууж байсан. Хүүхдээ хонь малын дунд зүгээр л орхичихож байгаа нь, шороон дээр мөлхөж буй нь, хэн нэгэн бүтэн өдөржин бөөцийлөхгүй байгааг барууны үзэгчид ойлгохгүй байх нь аргагүй. Тэд бол хүүхдээ ядаж л манежинд хэвтүүлнэ, хэн нэг нь байнга харгалзана. Ямар нэг эд зүйл, тоглоом шиг ханддаг шүү дээ. Баярааг орны хөлд уячихдаг хэсэгт хүн бүр гайхсан. Өнөөх нь бүтэн өдөржин орны хөлд уяуулчихаад гомдоллохгүй, бүр уйлах ч үгүй тэвчээртэй сууж тэр зуураа өөрөө өөрийгөө саатуулаад байгаа нь өвөрмөц харагдсан байх. Европт хүмүүс ингэх байтугай, ингэж орхих тухай бодол толгойд нь хэзээ ч орохгүй. Тэр дүр зураг эцэг эх нь хүүхдээ тоодоггүй, нэг ёсны шийтгэл шиг харагдсан байх. Гэтэл монгол эцэг, эх хал нь гаднаа, хайр дотроо гэсэн ухаанаар хүүхдээ хүмүүжүүлдгийг тэд мэдэхгүй болохоор аргагүй.

-Тэр асуултуудад та юу гэж хариулж байсан бэ. Анх зураг авч байхдаа тэдэн шиг гайхаж, нөгөө талаар цочирдож байв уу?

-“Киногоороо хүмүүсийг өөрчлөх гэж битгий хичээ” гэж оросын нэг найруулагч хэлсэн байдаг. Би гайхаагүй, айгаагүй, цочирдоогүй зүгээр л зургаа авч явсан. Гэхдээ тэр үед хэдийгээр дүр зураг, нөхцөл байдал аюулгүй, Баяраа маш олон эрсдэл дунд байгаа мэт харагдах хэрнээ би тэндээс ямар нэг аюул мэдрээгүй. Хонь, ямаатай нэг дор байгаа аюул мөн үү мөн. Гэхдээ миний бодлоор амьтан хүүхдийг өөрт нь аюул занал учруулна, энэ миний дайсан гэж боддоггүй байх. Жаахан хүүхэд угаасаа юуны ч дайсан байх боломжгүй шүү дээ. Энэ нь надад гайхалтай, сэтгэл хөдөлгөм санагдсан. Би жилийн ихэнхийг Парисын гадна, хөдөө тосгон дахь гэртээ өнгөрүүлдэг. Тэнд манайх гэрэл цахилгаан, интернэтгүй, энгийн нэг модон байшинд байдаг. Бас хэдэн үнээтэй. Гэхдээ энд нэг зүйл хэлэхэд, би хэдийгээр Баяраатай олон хоног хамт байсан ч гэсэн өөрийн хүүхдээ үнээ малын дэргэд зүгээр орхичихож чадахгүй юм билээ (инээв).

-Та киноныхоо хоёрдугаар ангийг хийх гэж байгаа гэсэн. Анхны киноны зураг авч байх үеийн Монгол, одоогийн Монгол хоёрын хооронд маш их зөрүү бий. Магадгүй Баяраа одоо Япон, Америк, Франц дахь нас чацуутнуудаасаа нэг их ялгаагүй орчинд өсөж буй. Тийм болохоор киноны дараачийн анги өмнө шигээ амжилт олохгүй байх вий гэсэн айдас бий юү?

-Нэг хэвэндээ байдаг зүйл гэж хаа байх билээ. Өөрчлөлт хүссэн, хүсээгүй явагдаж таарна. Энэ өөрчлөлт миний дараачийн киноны гол сэдэв болно. Би тэдний боловсрол, сургууль, боломжийн талаар хоёрдугаар ангидаа харуулна. Жишээ нь, Баяраа Баян Чандманийнхаа сургуульд сурч байгаа бол Хатти (америк хүү) монтессори сургуульд орсон. Мари (япон охин) гэр бүлээрээ Парист нүүж ирээд, манай хүүтэй нэг ангид сурч байгаа.

-Сонин тохиол байна шүү.

-Тийм ээ.

-Та нээрэн хэзээ нэгэн цагт энэ дөрвөн хүүхдийг хооронд нь уулзуулах уу?

-Энэ тухай бодсон л доо. Өдийг хүртэл тэд балчир хэвээр учраас боломж олдоогүй. Магадгүй хоёр дахь кинон дээр, эсвэл кино дууссаны дараа тэднийг уулзуулах байх.

-Эхний киногоороо та дараачийн бүтээлээ санхүүжүүлэх хэмжээний ашиг олж чадсан уу?

-Харамсалтай нь үгүй. Ер нь баримтат кинонд санхүүжилт олох арилжааны киноныхоос хэцүү байдаг. Гэхдээ энд, Монголоос ивээн тэтгэгч олдож магадгүй байгаа.

-Та хүүхдүүд болоод тэдний эцэг эхтэй хэр ойрхон холбоотой вэ?

-Гайгүй шүү. Хаттигийн эцэг эхтэй байнга мэйл бичдэг. Тэд Парист ирэхээрээ надтай уулзаж, манайд хоноод явдаг. Маригийн эцэг эх Парист нүүгээд ирсэн, тэр манай хүүтэй нэг ангид сурдаг болохоор бараг өдөр бүр уулздаг. Харин монгол дахь хамтран ажиллагчаараа дамжуулж Баяраатай холбоо барьдаг. Харамсалтай нь Понижаогийн гэр бүлтэй холбоо тасарсан. Тэр маань Африкийн хаа нэгтээ л байгаа байх. Гэхдээ заавал олно доо.

-Та эцэг хүний хувьд хүүхдүүдээ ямар хүн болоосой гэж хүсдэг вэ?

-Хүсэл мөрөөдлөө битгий гээгээсэй, түүнийгээ л дагаж амьдраасай гэж хүснэ. Тэдний ямар мэргэжилтэй болох нь надад хамаагүй. Гэхдээ хүсэл, мөрөөдлөө дагасан хүн хэзээ ч хазгай гишгэхгүй гэдгийг л би мэдэж байна.